Σχόλια για την πορεία του Ταμείου Εκσυγχρονισμού κατέθεσε το Green Tank στο πλαίσιο της αξιολόγησης που διεξάγει η Γενική Διεύθυνση Δράσης για το Κλίμα (DG Clima) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το Ταμείο Εκσυγχρονισμού (ΤΕ) συγκεντρώνει πόρους από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών του ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) προκειμένου να χρηματοδοτήσει επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό των ενεργειακών συστημάτων στα οικονομικά ασθενέστερα κράτη μέλη. Λειτουργεί από την έναρξη της 4ης φάσης του ΣΕΔΕ το 2021 και αφορά 10 κράτη μέλη (Πολωνία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία, Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία, Κροατία). Ωστόσο με την τελευταία αναθεώρηση της οδηγίας για το ΣΕΔΕ που ολοκληρώθηκε το 2023 δημιουργήθηκε δεύτερο ΤΕ, από το οποίο λαμβάνουν πόρους για την περίοδο 2024-2030 και τρία επιπλέον κράτη μέλη (Σλοβενία, Πορτογαλία, Ελλάδα).
Ως τώρα (περίοδος 2021-2024) έχουν εκταμιευτεί περίπου €15 δις για όλα τα επιλέξιμα κράτη μέλη, ενώ το μερίδιο της Ελλάδας από το δεύτερο Ταμείο Εκσυγχρονισμού πλησιάζει τα 20 εκατομμύρια δικαιώματα, τα οποία για μέση τιμή άνθρακα 75 €/τόνο, θα αποδώσουν έσοδα €1.5 δις συνολικά για την περίοδο. Σύμφωνα με ανακοίνωση του ΥΠΕΝ, τον Μάρτιο του 2025 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) ενέκρινε τις 4 πρώτες επενδυτικές προτάσεις της Ελλάδας ύψους € 208 εκατ., δύο για ηλεκτρικά λεωφορεία και λεωφορεία υδρογόνου, και δύο για αντλίες θερμότητας σε θερμοκήπια και δημοτικά κολυμβητήρια. Το ποσό αυτό αντιστοιχεί περίπου στα έσοδα της Ελλάδας από το ΤΕ για το 2024, του πρώτου έτους της περιόδου για το οποίο η χώρα είναι επιλέξιμη για χρηματοδότηση από το νέο ταμείο.
Στα σχόλιά του το Green Tank υπογράμμισε κενά διαφάνειας που υπάρχουν στον τρόπο με τον οποίο διοχετεύονται οι πόροι. Ειδικότερα:
- Η διάκριση μεταξύ έργων προτεραιότητας και μη, είναι ασαφής. Όπως αποκάλυψε η πρόσφατη έκθεση της CEE Bankwatch με τίτλο «Διατηρώντας τη φλόγα ζωντανή με έσοδα από εκπομπές», υπάρχουν περιπτώσεις όπου έργα ορυκτών καυσίμων που έχουν χρηματοδοτηθεί ως τώρα (τουλάχιστον € 2 δις ως τώρα) από το Ταμείο Εκσυγχρονισμού χαρακτηρίζονται ως προτεραιότητας υπό τον μανδύα της «βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης», αλλά και παρόμοια έργα που χρηματοδοτούνται ως «μη προτεραιότητας». Αυτό ουσιαστικά θολώνει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δύο βασικών κατηγοριών έργων ευνοώντας τις νέες επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα.
- Οι πληροφορίες σχετικά με τις εγκεκριμένες επενδύσεις είναι επίσης ασαφείς. Η ίδια έκθεση εντόπισε € 2.6 δις (17%) από τα 15 δισεκατομμύρια που έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής συνολικά, ως κατανεμημένα σε μια «μικτή» κατηγορία που περιλαμβάνει 26 προγράμματα. Αυτές οι επενδύσεις θα μπορούσαν τελικά να υποστηρίξουν ορυκτά καύσιμα (12 προγράμματα), μη βιώσιμες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (20 προγράμματα, συμπεριλαμβανομένης της καύσης βιομάζας και της νέας υδροηλεκτρικής ενέργειας) και αποτέφρωση αποβλήτων (3 προγράμματα) ή έναν συνδυασμό αυτών.
- Οι αποφάσεις έγκρισης επενδύσεων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) δεν περιέχουν βασικές τεχνικο-οικονομικές πληροφορίες που δικαιολογούν την απόφαση. Για παράδειγμα, σε περιπτώσεις χρηματοδότησης μονάδων ορυκτών καυσίμων ως επενδύσεις προτεραιότητας, οι αποφάσεις αυτές δεν περιέχουν πληροφορίες σχετικά με την αναμενόμενη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης ή τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα προκύψει από την υλοποίηση του έργου.
- Οι ισχύοντες κανόνες συμμετοχής του κοινού που πρέπει να εφαρμόζουν τα κράτη μέλη, όπως περιγράφονται στον Κανονισμό Εφαρμογής για το Ταμείο Εκσυγχρονισμού, είναι τόσο ασαφείς όσο και αδύναμοι. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών μελών ως προς την πληρότητα των ετήσιων εκθέσεών τους. Οι διαφορές περιλαμβάνουν το ποιος καλείται να σχολιάσει, την περίοδο υποβολής σχολίων, τον τρόπο με τον οποίο λαμβάνονται υπόψη αυτά τα σχόλια ή τι συνιστά διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη για τον ενδεικτικό κατάλογο έργων.
- Επιπλέον, οι ισχύοντες κανόνες συμμετοχής του κοινού δεν απαιτούν ένα συνεκτικό σχέδιο για τη χρήση του Ταμείου από τα κράτη μέλη, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαβούλευσης με διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη. Ως αποτέλεσμα, υπάρχει ο κίνδυνος της αποσπασματικής χρήσης αυτών των κεφαλαίων, η οποία θα μειώσει τις δυνατότητές τους να έχουν πραγματικό αντίκτυπο στον εκσυγχρονισμό των ενεργειακών συστημάτων των επιλέξιμων κρατών μελών.
- Ακόμη και οι ισχύοντες κανόνες δεν φαίνεται να τηρούνται στις περιπτώσεις ορισμένων κρατών μελών. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το άρθρο 17 του Κανονισμού 2020/1001, «Τα δικαιούχα κράτη μέλη δημοσιοποιούν στους ιστότοπους των σχετικών υπηρεσιών των διοικήσεών τους τις πληροφορίες που αφορούν τις επενδύσεις που λαμβάνουν στήριξη βάσει του παρόντος κανονισμού, προκειμένου να ενημερώνεται το κοινό για τον ρόλο και τους στόχους του Ταμείου Εκσυγχρονισμού.». Ωστόσο, δεν διαθέτουν όλα τα επιλέξιμα κράτη μέλη ειδικούς ιστότοπους για το Ταμείο Εκσυγχρονισμού.
- Υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στην ανάρτηση πληροφοριών στην ιστοσελίδα του Ταμείου Εκσυγχρονισμού, οι οποίες δεν συμβάλλουν στη διαφάνεια. Για παράδειγμα, η ετήσια έκθεση του 2024 από την Επιτροπή Επενδύσεων εξακολουθεί να λείπει, αν και πλησιάζουμε στα μέσα του 2025. Επιπλέον, παρόλο που τα κράτη μέλη ανακοινώνουν επίσημα εγκρίσεις από την ΕΤΕπ για επενδύσεις από το Ταμείο (π.χ. Ελλάδα), οι αντίστοιχες επίσημες πληροφορίες δεν εμφανίζονται στον ιστότοπο.
Για τη βελτίωση της διαφάνειας στη χρήση των πόρων του ΤΕ, το Green Tank κατέθεσε προτάσεις:
- Όλοι οι εθνικοί ιστότοποι θα πρέπει να συνδέονται με τον ιστότοπο του Ταμείου Εκσυγχρονισμού της ΕΕ και το είδος των πληροφοριών που περιέχουν θα πρέπει να είναι εναρμονισμένο, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό.
- Η ΕΤΕπ θα πρέπει να παρέχει περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με το σκεπτικό κάθε επένδυσης που εγκρίνει, ιδίως τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης που θα επιτευχθεί μέσω της υλοποίησης της επένδυσης.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να αναπτύξουν σχέδια για τη χρήση ολόκληρου του ΤΕ και να διεξάγουν δημόσια διαβούλευση σχετικά με αυτό.
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να παρέχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές αναφορικά με το χρονοδιάγραμμα και τη διάρκεια των διαβουλεύσεων που θα πρέπει να διοργανώνουν τα κράτη μέλη σχετικά με συγκεκριμένες επενδύσεις, καθώς και τη σύνθεση των ενδιαφερόμενων μερών όπως και τον τρόπο με τον οποίο θα λαμβάνονται υπόψη τα σχόλια.
Τέλος, το Green Tank τόνισε τη σημασία της συνέχισης του Ταμείου Εκσυγχρονισμού και μετά το 2030 ενόψει των νέων προκλήσεων της πράσινης μετάβασης που θα αντιμετωπίσουν τα οικονομικά ασθενέστερα κράτη μέλη με κυριότερη την έναρξη λειτουργίας του ΣΕΔΕ-2 για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές. Την επόμενη περίοδο του ΤΕ έμφαση πρέπει να δοθεί στη χρηματοδότηση συστημάτων θέρμανσης και τηλεθέρμανσης με βάση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενεργειακών αναβαθμίσεων, έργων βιώσιμης κινητικότητας, προώθησης της ηλεκτροκίνησης στις δημόσιες συγκοινωνίες, ενεργειακών κοινοτήτων για έργα αυτοπαραγωγής από ΑΠΕ, συστημάτων αποθήκευσης και δικτύων.
Μπορείτε να διαβάσετε όλες τις απαντήσεις του Green Tank στο σχετικό ερωτηματολόγιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εδώ.
Περισσότερες πληροφορίες για το Ταμείο Εκσυγχρονισμού μπορείτε να βρείτε εδώ.
