Η Ιόλη Χριστοπούλου, Διευθύντρια Πολιτικής και συνιδρύτρια του Green Tank, και ο Nicolas Entrup, Διευθυντής Διεθνών Σχέσεων της OceanCare, φιλοξενήθηκαν στην αγγλόφωνη ραδιοφωνική εκπομπή της ΕΡΤ «Infinitely Curious», με παρουσιάστρια την Κατερίνα Μπατζάκη, στις 25 Μαΐου 2025. Η συζήτηση επικεντρώθηκε στις αυξανόμενες απειλές που αντιμετωπίζει ο φυσητήρας — ένα από τα πιο εμβληματικά αλλά και απειλούμενα είδη της Μεσογείου — και στον ρόλο του έργου SAvE Whales στην προστασία του.
Ένας γίγαντας των βυθών σε κίνδυνο
Οι φυσητήρες ζουν στα βαθιά νερά της Ελληνικής Τάφρου, από το Ιόνιο Πέλαγος έως την Κρήτη. Εκεί βρίσκεται ένας μοναδικός, γενετικά ξεχωριστός πληθυσμός περίπου 200 φαλαινών, του οποίου το μέλλον απειλείται.
«Οι συγκρούσεις με πλοία είναι η νούμερο ένα απειλή για τον φυσητήρα στην Ανατολική Μεσόγειο», εξήγησε η Ιόλη Χριστοπούλου. Άλλες απειλές περιλαμβάνουν την υποβρύχια ηχορύπανση, την εμπλοκή σε αλιευτικά εργαλεία, τα πλαστικά απόβλητα και τη μείωση της διαθεσιμότητας τροφής. Ωστόσο, η σοβαρότητα και η συχνότητα των συγκρούσεων με πλοία τις καθιστούν την πιο άμεση και αποτρέψιμη απειλή.
Η Ελληνική Τάφρος, αναγνωρισμένη ως Σημαντική Περιοχή για Θαλάσσια Θηλαστικά (IMMA), είναι επίσης ένας σημαντικός ναυτιλιακός διάδρομος, αυξάνοντας τον κίνδυνο συγκρούσεων. Μεταξύ του 1992 και 2021, πάνω από το 50% των καταγεγραμμένων εκβρασμών σχετίζονται με συγκρούσεις με πλοία — αριθμός πιθανώς υποτιμημένος, καθώς πολλά κουφάρια δεν φτάνουν ποτέ στην ακτή.
Καινοτομία στην Υπηρεσία της Θαλάσσιας Ζωής: Το Έργο SAvE Whales
Για την αντιμετώπιση αυτής της απειλής, αναπτύχθηκε το SAvE Whales (System for the Avoidance of ship-strikes with Endangered Whales – Σύστημα για την Αποτροπή Συγκρούσεων Πλοίων με Απειλούμενα Κητώδη) από το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Το πιλοτικό πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε από το 2019 έως το 2021 στην Κρήτη και χρηματοδοτήθηκε πλήρως από την OceanCare. Το SAvE Whales χρησιμοποιεί πρωτοποριακή υποβρύχια ακουστική τεχνολογία για την ανίχνευση των ήχων των φυσητήρων σε πραγματικό χρόνο και την ειδοποίηση των κοντινών πλοίων, επιτρέποντάς τους να προσαρμόσουν την ταχύτητα ή την πορεία τους για την αποφυγή συγκρούσεων.
Η Ιόλη Χριστοπούλου το χαρακτήρισε ως «μία από τις πιο καινοτόμες και υποσχόμενες προσπάθειες διατήρησης της θαλάσσιας ζωής παγκοσμίως», ενώ ο Nicolas Entrup τόνισε ότι «το SAvE Whales αποτελεί παράδειγμα για το πώς η επιστημονική έρευνα μπορεί να ενημερώσει άμεσα την πολιτική και τις δράσεις διατήρησης».
Από τη δέσμευση στην πράξη: Η Ελλάδα αναλαμβάνει δράση
Ένα σημαντικό βήμα προόδου έγινε όταν η ελληνική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να υιοθετήσει το σύστημα SAvE Whales στο 9ο Our Ocean Conference. Αυτή η δέσμευση έγινε πράξη με την υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας τον Ιούνιο του 2024 από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), την OceanCare και το Green Tank. Η συμφωνία προβλέπει την αναβάθμιση και την πλήρη εφαρμογή του συστήματος στο Στενό των Κυθήρων — ένα κρίσιμο πέρασμα όπου η αλλαγή πορείας είναι αδύνατη — έως το 2028. Με χρηματοδότηση 3 εκατομμυρίων ευρώ — 700.000 από την OceanCare και 2,3 εκατομμύρια από τις ελληνικές αρχές — η πρωτοβουλία πέρασε από τη συνηγορία στην πρακτική δράση.
«Με την υποστήριξη και τη δέσμευση των ελληνικών εθνικών αρχών, το έργο διαθέτει πλέον τόσο θεσμική υποστήριξη όσο και τα επιστημονικά και τεχνολογικά εργαλεία για να επιτύχει», σημείωσε η Ιόλη Χριστοπούλου. Ο Nicolas Entrup πρόσθεσε με αισιοδοξία: «Τώρα έχουμε αφοσίωση, ελπίδα και δέσμευση».
Έχει συσταθεί επιτροπή καθοδήγησης, και οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη για τη συλλογή ακουστικών καταγραφών, τη βελτίωση του σχεδιασμού του συστήματος και τον συντονισμό με τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Στόχος είναι η πλήρης ενσωμάτωση του συστήματος SAvE Whales ως επίσημου μέτρου μείωσης των συγκρούσεων με πλοία έως το 2028.
Εμπλοκή της ναυτιλιακής βιομηχανίας: Ένα ενθαρρυντικό βήμα
Ενθαρρυντικά, τον Απρίλιο του 2025, στο 10ο Our Ocean Conference η ελληνική ναυτιλιακή εταιρεία Arcadia Shipmanagement έγινε η πρώτη που ανακοίνωσε ότι θα δοκιμάσει το σύστημα SAvE Whales στα πλοία της. Η εταιρεία αναθεωρεί επίσης τις διαδρομές των πλοίων της όπου αυτό είναι εφικτό, επιδεικνύοντας έμπρακτη δέσμευση για τη μείωση των συγκρούσεων με φυσητήρες.
«Το πρόσφατο αυξανόμενο ενδιαφέρον από ναυτιλιακές εταιρείες και διάφορους τομείς της βιομηχανίας για συνεργασία αποτελεί για εμάς θεμελιώδη μαρτυρία ότι το έργο λειτουργεί και είναι ενσωματωμένο στις δραστηριότητές τους», επιβεβαίωσε ο Nicolas Entrup, προτρέποντας και άλλες ναυτιλιακές εταιρείες να ακολουθήσουν το παράδειγμα.
Ένα μοντέλο για το μέλλον
Η Ιόλη Χριστοπούλου και ο Nicolas Entrup κατέληξαν, αναλογιζόμενοι τη γενικότερη σημασία της πρωτοβουλίας SAvE Whales, περιγράφοντάς την ως «ένα έργο που φέρνει ελπίδα».
«Δεν πρόκειται μόνο για τη διάσωση των φυσητήρων — πρόκειται για τη συνύπαρξη με τη φύση», δήλωσε η Ιόλη Χριστοπούλου. «Είναι ένα μοντέλο για το πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία για την προστασία της βιοποικιλότητας χωρίς να σταματήσουμε την οικονομική πρόοδο».
«Η ευαισθητοποίηση είναι αυτή που οδηγεί στη δράση», πρόσθεσε ο Nicolas Entrup. «Η κατανόηση ενισχύει την ενσυναίσθηση και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων αναγκάζονται να ανταποκριθούν».
Ο Nicolas Entrup μοιράστηκε επίσης μια συγκινητική παρατήρηση για τη κοινωνική συμπεριφορά των φυσητήρων: «Οι φυσητήρες είναι αξιοσημείωτα πλάσματα: σε μια ομάδα, οι μεγαλύτεροι ρισκάρουν τη ζωή τους για να προστατεύσουν ολόκληρο το κοπάδι». Η Ιόλη Χριστοπούλου τόνισε: «Κάθε φυσητήρας μετράει. Είναι κοινωνικά, ευφυή όντα. Η διάσωση έστω και ενός σημαίνει τη διατήρηση μιας οικογένειας — και ενός είδους — ζωντανής».
Το επεισόδιο της αγγλόφωνης εκπομπής «Infinitely Curious» με την Κατερίνα Μπατζάκη μεταδόθηκε στις 25 Μαΐου 2025 από το διαδικτυακό ραδιόφωνο της ΕΡΤ «Η Φωνή της Ελλάδας».
Ακούστε το εδώ: Infinitely Curious: In the path of giants – Sperm whales | 25.05.2025 – Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
