Η Πλατφόρμα Δίκαιης Μετάβασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 2021 διοργανώνει Ομάδες εργασίας με στόχο να φέρει στο ίδιο τραπέζι διαλόγου διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη ανά την Ευρώπη που μοιράζονται μια κοινή ανησυχία για τους ανθρώπους και τις περιοχές που επηρεάζονται από τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Σε αυτό το πλαίσιο, τον Φεβρουάριο του 2025 συγκρότησε Ομάδα Εργασίας για το μέλλον της Δίκαιης Μετάβασης στην Ευρώπη και τα χρηματοδοτικά μέσα που μπορούν να την υποστηρίξουν.
Η Ομάδα Εργασίας, στην οποία συμμετέχει ενεργά και το Green Tank, αποσκοπεί στο να συμβάλλει στον διάλογο για το μέλλον της Δίκαιης Μετάβασης αφενός στο πλαίσιο της επανεξέτασης της υλοποίησης της εν λόγω πολιτικής στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου (2021 – 2027) και αφετέρου διαμορφώνοντας προτάσεις για τη συνέχιση της πολιτικής της Δίκαιης Μετάβασης στον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2028 – 2034. Τα μέλη της Ομάδας Εργασίας κλήθηκαν να εντοπίσουν επιτυχημένα παραδείγματα εφαρμογής του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (ΜΔΜ) μέχρι σήμερα αλλά και τομείς που απαιτούν βελτίωση, ενώ διατύπωσαν απόψεις για την στόχευση του ΜΔΜ, τη διακυβέρνησή του και την ευθυγράμμισή του με τους ευρύτερους ευρωπαϊκούς στόχους.
Σε έκθεση που συντάχθηκε από την Ομάδα Εργασίας αποτυπώνονται οι απόψεις των μελών, οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις τους. Ειδικότερα,
- Στους παράγοντες που συντελούν στην επιτυχία του ΜΔΜ για τα μέλη της Ομάδας Εργασίας είναι:
- η δημιουργία διακριτού χρηματοδοτικού μηχανισμού: καταγράφεται ως ο βασικός παράγοντας επιτυχίας της πολιτικής για τη Δίκαιη Μετάβαση.
- Η εδαφική προσέγγιση του ΜΔΜ: επέτρεψε την προσαρμογή της υποστήριξης.
- Η στόχευση σε ευάλωτες πληθυσμιακές κατηγορίες και περιοχές: ο ΜΔΜ σε πολλές περιπτώσεις αποτέλεσε το πρώτο χρηματοδοτικό εργαλείο προς συγκεκριμένες περιοχές για να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικό – οικονομικές επιπτώσεις της μετάβασης.
- Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης: ενίσχυσαν τον μακροχρόνιο προγραμματισμό και λειτούργησαν σε πολλές περιοχές ως ο οδικός χάρτης για τη μετάβαση των τοπικών κοινωνιών.
- Ενεργός συμμετοχή ενδιαφερόμενων μερών: αποτελεί το στοιχείο που πρέπει να διατηρηθεί και στην επόμενη περίοδο, ενισχύοντας τις δομές συμμετοχικής διακυβέρνησης.
- Ευελιξία στην επιλεξιμότητα έργων: η ενίσχυση ευρείας γκάμας έργων, από υποδομές έως απασχόληση, δίνει δυνατότητα σε πολλούς και διαφορετικούς ωφελούμενους να αξιοποιήσουν τους πόρους της μετάβασης, κάτι που δεν συμβαίνει με άλλα ευρωπαϊκά ταμεία.
- Υποστήριξη για την ανάπτυξη ικανοτήτων: η διάθεση τεχνικής βοήθειας, η ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ περιοχών, ο διαμοιρασμός της γνώσης, η διαθεσιμότητα ειδικών ήταν σημαντικά εργαλεία για να υποστηριχθούν οι περιοχές σε μετάβαση
- Για την ανάγκη ευθυγράμμισης του ΜΔΜ με τις εξελισσόμενες ανάγκες των περιοχών σε μετάβαση απαιτείται:
- Διατήρηση της στοχευμένης διάθεσης πόρων,
- Συντονισμός με άλλα ευρωπαϊκά εργαλεία και ταμεία,
- Βελτίωση της διακυβέρνησης,
- Ενίσχυση της ανάπτυξης ικανοτήτων και μείωση των διοικητικών βαρών,
- Ενίσχυση της παρακολούθησης και της διαφάνειας,
- Επανασχεδιασμός των χρηματοδοτούμενων έργων.
Σημείο αντιπαράθεσης για τα μέλη της Ομάδας Εργασίας αποτέλεσε ο αποκλεισμός από τη χρηματοδότηση έργων ορυκτών καυσίμων. Η πλειονότητα των μελών υποστήριξε ότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει τις περιοχές δίκαιης μετάβασης, που προσπαθούν να απεξαρτηθούν από τα ορυκτά καύσιμα, σε έναν εγκλωβισμό στα ορυκτά καύσιμα και μια να απομάκρυνση από τους ευρωπαϊκούς στόχους. Από την άλλη πλευρά, εάν κριθεί αναγκαίο να χρηματοδοτηθούν υποδομές που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα, όπως για υποδομές θέρμανσης ή δέσμευσης, αποθήκευσης ή χρήσης άνθρακα (CCS/U) – που τέθηκε από μια μειοψηφία μελών- τότε θα πρέπει να διερευνηθούν άλλοι πόροι, όπως το Ταμείο Καινοτομίας και το Ταμείο Εκσυγχρονισμού.
Το κείμενο στο οποίο κατέληξε η Ομάδα Εργασίας δημοσιεύτηκε στις 08/07/2025 με τίτλο “Adapting the Just Transition Mechanism to the needs of regions in transition – Key lessons and recommendations for the future” και θα αξιοποιηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της κατάθεσης της πρότασης της ΕΕ για τον προϋπολογισμό της Ένωσης την περίοδο 2028-2034.