Μέρος των εθνικών πόρων που προέρχονται από τα έσοδα πλειστηριασμού δικαιωμάτων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προορίζεται για τη στήριξη των λιγνιτικών περιοχών. Με Υπουργική Απόφαση (ΥΑ)[1] προβλέφθηκε η χρηματοδότηση των λιγνιτικών περιοχών σε ποσοστό 6% επί των δημοσίων εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών του 2018, δηλαδή με ποσό που αντιστοιχεί σε €31.412.033,10, μέσω του Πράσινου Ταμείου. Η αντίστοιχη ΥΑ για το 2019[2], προέβλεψε την εκ νέου διάθεση του 6% επί των εσόδων από την ίδια πηγή (περίπου €30,2 εκ.). Για το 2020 το ποσοστό αυτό μειώθηκε στο 1% επί των δημοσίων εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών (περίπου €5 εκ.)[3], ενώ για το 2021 το ποσοστό αυτό διαμορφώθηκε στο 4,5% επί των εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων εκπομπών (περίπου €45 εκ.)[4]. Τους παραπάνω πόρους διαχειρίζεται το Πράσινο Ταμείο μέσω του χρηματοδοτικού προγράμματος «Χρηματοδότηση έργων και δράσεων για την ανάπτυξη βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων χαμηλού ανθρακικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος στις Π.Ε. Κοζάνης, Φλώρινας και στον Δήμο Μεγαλόπολης της Π.Ε Αρκαδίας από τα έσοδα πλειστηριασμών δικαιωμάτων εκπομπών».
Η αξιοποίηση των πόρων του 2018 ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2020, ενώ τον Μάιο του 2021 το Πράσινο Ταμείο ανακοίνωσε την πρώτη επισκόπηση εκτέλεσης Προγράμματος Απολιγνιτοποίησης Πράσινου Ταμείου (Ιούλιος 2020-Μάιος 2021). Από τα €31,4 εκ. των εσόδων πλειστηριασμών του 2018, έχει προχωρήσει η πρώτη φάση υλοποίησης των αξόνων του Προγράμματος, που υπολογίζεται σε €11,8 εκ. και αφορά κυρίως τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (€10,2 εκ.) καθώς και την εκπόνηση μελετών και σχεδιασμού (€1,6 εκ.), ενώ η επόμενη φάση της υλοποίησης έργων και πιλοτικών παρεμβάσεων δεν έχει ακόμα ξεκινήσει.
Έχουν προκηρυχθεί οι άξονες προτεραιότητας του Προγράμματος και ορισμένοι ήδη υλοποιούνται. Ειδικότερα:
- τα Σχέδια Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια και το Κλίμα (εντάχθηκαν όλα τα έργα της Α ́ Φάσης, 2020),
- τα Σχέδια Δράσης για την Κυκλική Οικονομία (εντάχθηκαν όλα τα έργα της Α’ φάσης, 2020),
- το Πρόγραμμα Ενεργειακών Κοινοτήτων (η πρώτη φάση του έργου που αφορά στην εκπόνηση Οδηγού ανατέθηκε στο ΚΑΠΕ, 2020),
- το Πιλοτικό Πρόγραμμα κυκλικής διαχείρισης αστικών υγρών αποβλήτων στις Π.Ε. Κοζάνης-Φλώρινας (Μέτρο 1- εκπόνηση μελετών, 2020),
- την Ανάπτυξη εξειδικευμένης Ζώνης Καινοτομίας στη Δυτική Μακεδονία (βάσει μνημονίου συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης, Παράρτημα Πτολεμαΐδας, Νοέμβριος 2020),
- το Πρόγραμμα Στήριξης και Ενίσχυσης Μικρομεσαίων επιχειρήσεων (με Ενδιάμεσο Φορέα το ΕΦΕΠΑΕ και ένταξη 14 έργων, Δεκέμβριος 2021),
- το Επιχειρηματικό Πάρκο Μεγαλόπολης (Νοέμβριος 2020).
Για τους πόρους του 2019 το Πράσινο Ταμείο ενέκρινε τον Οκτώβριο του 2021 νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα για την αξιοποίηση των €30.067.018,30. Το πρόγραμμα αυτό διαρθρώνεται σε νέους άξονες προτεραιότητας και μέτρα, ενώ στην εν λόγω απόφαση έγκρισης ορίζονται και οι δικαιούχοι των μέτρων. Η νέα απόφαση κατανομής των πόρων CO2 για το έτος 2019 διαφοροποιείται σημαντικά από την προηγούμενη, καθώς δεν παρουσιάζει συμπληρωματικότητα ή και συνέχεια με αυτή. Προβλέπει μεγάλο αριθμό μελετών, το ύψος των οποίων ανέρχεται στα €7,97 εκ. (έναντι €1,69 εκ. από τους πόρους του 2018) δίχως αυτές να συνδέονται με κάποιο επόμενο στάδιο υλοποίησης έργων, ενώ προβλέπονται επιπρόσθετα και δράσεις ωρίμανσης έργων και οργάνωσης δράσεων. Ακόμη προκαθορίζει τους δικαιούχους των δράσεων, πέραν των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Επίσης για τη στήριξη και την ενίσχυση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων προβλέπει μόνο €4 εκ., έναντι €10,2 εκ. από τους πόρους του 2018, τα οποία μάλιστα προορίζονται μόνο για τους λοιπούς δήμους που είναι δικαιούχοι του λιγνιτικού πόρου και όχι για όλες τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στις λιγνιτικές περιοχές ή επιθυμούν να μετεγκατασταθούν σε αυτές. Δυστυχώς, σε αντίθεση με την κατανομή των πόρων του 2018, οι ενεργειακές κοινότητες αποκλείονται από την χρηματοδότηση από τους πόρους του 2019, παρόλο που αποτελούν μια αναπτυσσόμενη δραστηριότητα στις λιγνιτικές περιοχές, σύμφωνα με πρόσφατη ανασκόπηση της υφιστάμενης κατάστασης στις ενεργειακές κοινότητες των λιγνιτικών περιοχών.
Οι χρήσεις των πόρων του Πράσινου Ταμείου είναι κομβικής σημασίας για τις λιγνιτικές περιοχές καθώς αποτελούν τον κύριο μέχρι στιγμής εθνικό πόρο για τη Δίκαιη Μετάβαση. Στο Ταμείο αυτό, ειδικά για τις λιγνιτικές περιοχές, έχουν συγκεντρωθεί περίπου €112 εκ. για την περίοδο 2018-2021 από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων εκπομπών. Είναι απολύτως απαραίτητο αυτοί οι πόροι να μην κατασπαταληθούν σε κάθε λογής μελέτες και χρήσεις χαμηλής προστιθέμενης αξίας, όπως συνέβαινε για χρόνια με τον τοπικό πόρο της ΔΕΗ, αλλά να ενταχθούν σε ένα συνολικό σχέδιο μετασχηματισμού των τοπικών οικονομιών.
Για τον λόγο αυτό, η χρήση των πόρων του Πράσινου Ταμείου δεν πρέπει να αποτελεί αντικείμενο ετήσιας διαπραγμάτευσης, αλλά να συμβαδίζει με την υλοποίηση των προτεραιοτήτων που συμπεριλαμβάνονται στα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ), τα οποία κατέθεσε επίσημα η χώρα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2021. Με τον τρόπο αυτό θα εναρμονιστούν οι υφιστάμενοι εθνικοί πόροι για τη Δίκαιη Μετάβαση με τον συνολικότερο σχεδιασμό, όπως αυτός αποτυπώνεται στα ΕΣΔΙΜ και θα διασφαλιστεί η απαραίτητη συμπληρωματικότητα των πόρων στο στάδιο της υλοποίησης.
[1] ΦΕΚ Β΄1149/05.04.2019
[2] ΥΠΕΝ/ΔΚΑΠΑ/15474/339 – ΦΕΚ Β’ 584/24.2.2020
[3] ΥΠΕΝ/ΔΚΑΠΑ/126440/2480 – ΦΕΚ Β’ 5901/31.12.2020
[4] ΦΕΚ Β’ 5029/30.10.2021