Κατατέθηκε την 01.04.2025 πρόταση τροποποίησης των κανονισμών των ταμείων συνοχής (πρόταση Fitto) για την αντιμετώπιση στρατηγικών προκλήσεων στο πλαίσιο της ενδιάμεσης επανεξέτασης της πολιτικής συνοχής, ειδικότερα για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το Ταμείο Συνοχής (ΤΑ) και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ). Η εν λόγω πρόταση προτάσσει την ανακατεύθυνση των πόρων της περιόδου 2021 – 2027 προς επενδύσεις στην άμυνα, την ανταγωνιστικότητα και τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ καθώς και σε άλλες αναδυόμενες προτεραιότητες, συμπεριλαμβανομένων των στόχων της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία, στη βάση των νέων προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εστιάζει σε 6 στόχους προς τους οποίους προτείνει ανακατεύθυνση των πόρων. Ειδικότερα:
- Ανταγωνιστικότητα: διευρύνει το φάσμα χρηματοδότησης από το ΕΤΠΑ παραγωγικών επενδύσεων προς μεγάλες επιχειρήσεις έναντι των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (Πλατφόρμα Στρατηγικών Τεχνολογιών για την Ευρώπη (STEP), άμυνα και ασφάλεια, βιομηχανίες έντασης ενέργειας και αυτοκινητοβιομηχανία).
- Άμυνα και ασφάλεια: δίνει τη δυνατότητα ανακατανομής των πόρων για υποδομές που είναι ήδη επιλέξιμες και μπορούν να έχουν διπλή χρήση καθώς και για την ενίσχυση των επιχειρήσεων του τομέα άμυνας δίχως περιορισμό στο μέγεθός τους ή του τόπου εγκατάστασής τους.
- Οικονομικά προσιτή στέγαση: διευκολύνει τα κράτη μέλη να διπλασιάσουν τους πόρους σε επενδύσεις για την ενίσχυση της οικονομικά προσιτής στέγης.
- Πρόσβαση στο νερό, βιώσιμη διαχείριση και ανθεκτικότητα των υδάτων: ενίσχυση υποδομών (συλλογή, διανομή, διαχείριση) και παρεμβάσεων στηριγμένων στη φύση (nature based soslutions) για τη μείωση του κινδύνου πλημμύρας και την αύξηση της ικανότητας των οικοσυστημάτων να αποθηκεύουν νερό.
- Ενεργειακή μετάβαση: στοχεύει στη επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης της βιομηχανίας, δημιουργεί έναν νέο ειδικό στόχο για την προώθηση των ενεργειακών γραμμών διασύνδεσης και των σχετικών υποδομών μεταφοράς, καθώς και για την ανάπτυξη υποδομών επαναφόρτισης με πόρους του ΕΤΠΑ και του Ταμείου Συνοχής.
- Ανατολικές παραμεθόριες περιοχές: υποστήριξη ανατολικών παραμεθόριων περιοχών μετά την επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και πρόβλεψη για ευνοϊκή προχρηματοδότηση και συγχρηματοδότηση.
Βασικοί άξονες προβληματισμού για την εν λόγω πρόταση τροποποίησης των κανονισμών των ΕΤΠΑ, ΤΣ, ΤΔΜ:
- Η εκτενής ανακατανομή των πόρων υποθάλπει την απορρόφηση.
- Η λήψη απόφασης για την ανακατανομή των πόρων προς τους νέους αυτούς ειδικούς στόχους δεν αντανακλά απαραίτητα τις προτεραιότητες και τις ανάγκες των περιφερειών, ενώ υποτιμάται ο ρόλος των περιφερειών στη λήψη απόφασης και στην επιμερισμένη διαχείριση των ταμείων συνοχής.
- Η ανακατανομή των πόρων δίχως χωρικό περιορισμό υποσκάπτει τις αρχές της σύγκλισης.
- Όλες οι επενδύσεις στους νέους ειδικούς στόχους προσμετρώνται ως συνεισφορά στον στόχο αξιοποίησης του 30% των πόρων σε πράσινες επενδύσεις, γεγονός που υποτιμάει την πράσινη διάσταση της πολιτικής συνοχής και ανοίγει την πόρτα για «πράσινο» ξέπλυμα βρώμικων επενδύσεων, ενώ στερεί αναγκαίους πόρους για πραγματικές επενδύσεις για το κλίμα και τη φύση.
- Η ανακατανομή των πόρων είναι μεν εθελοντική, και θα πρέπει να έχει υποβληθεί από τα κράτη μέλη η σχετική τροποποίηση των προγραμμάτων τους έως το τέλος του 2025, αλλά δίνονται τέτοια προνόμια ώστε να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι που ακυρώνουν επί της ουσίας τον εθελοντικό της χαρακτήρα. Ειδικότερα, προβλέπεται:
- Μέγιστο ποσοστό συγχρηματοδότησης για τις εν λόγω προτεραιότητες στο 100 %.
- Έκτακτη εφάπαξ προχρηματοδότηση της τάξης του 30 %.
- Εφάπαξ προχρηματοδότηση 5% για όλα τα προγράμματα που ανακατευθύνουν το 15% των υφιστάμενων πόρων προς τους νέους ειδικούς στόχους στο πλαίσιο της ενδιάμεσης επανεξέτασης, συν παράταση εφαρμογής για 1 έτος.
- Δεν τίθεται αυστηρό ανώτατο όριο στην ανακατανομή των πόρων.
Ειδικότερα, όσον αφορά στο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το σημαντικότερο πρόβλημα που ανακύπτει από τη συγκεκριμένη πρόταση τροποποίησης του κανονισμού είναι το ότι προβλέπει την άρση της μέχρι σήμερα- μη επιλεξιμότητας έργων ορυκτών καυσίμων από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΔΜ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), και ειδικά έργων στα οποία έχει απονεμηθεί «σφραγίδα κυριαρχίας» στο πλαίσιο του Ταμείου Καινοτομίας του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ).
Ευρωπαϊκές περιβαλλοντικές οργανώσεις και δίκτυα, μεταξύ αυτών και το Green Tank, απέστειλαν σχετική επιστολή προς τους αρμόδιους Ευρωβουλευτές, ενώ δημοσίευσαν και ανοιχτή επιστολή με σχόλια για τις προτεινόμενες αλλαγές στους κανονισμούς. Το Green Tank απέστειλε επιστολή στους Έλληνες Ευρωβουλευτές μέλη της επιτροπής REGI εν όψει της ψήφισης της συγκεκριμένης πρότασης στην Επιτροπή, προτρέποντάς τους να καταψηφίσουν το «άνοιγμα» του ΤΔΜ και του ΕΤΠΑ στα έργα ορυκτών καυσίμων, καθώς η πρόβλεψη αυτή θα διαταράξει την πορεία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας αλλά και των περιοχών μετάβασης προς την απανθρακοποίηση.
Η πρόταση Fitto συζητήθηκε στην Επιτροπή Περιφερειών (REGI) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη συνεδρίαση της 25ης Ιουνίου 2025, όπου εγκρίθηκε από την Επιτροπή με 26 ψήφους υπερ, 10 κατά και 5 αποχές. Από τους Έλληνες ευρωβουλευτές μέλη της Επιτροπής την υποστήριξε ο Φ. Μπελέρης, καταψήφισε η Ε. Κουντουρά, ενώ η Α. Λατινοπούλου απείχε. Στην τελική πρόταση της REGI που υπερψηφίστηκε, η αρχική τροπολογία Fitto η οποία καθιστά επιλέξιμα έργα ορυκτών καυσίμων που έχουν εγκριθεί από το Ταμείο Καινοτομίας του ΣΕΔΕ, εγκρίθηκε.
Εκτός αυτού, η πρόταση της REGI που θα αποτελέσει την εισήγησή της προς την Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου εισάγει στοχευμένες αλλαγές στην αρχική πρόταση της Επιτροπής, ενδεικτικά, όπως:
- η μείωση του ορίου ανακατανομής πόρων ως προϋπόθεση για την ευνοϊκή συγχρηματοδότηση και προχρηματοδότηση από το 15% στο 10%,
- η διατήρηση της συναίνεσης των τοπικών και περιφερειακών αρχών για τη μεταφορά ήδη προγραμματισμένων κονδυλίων προς άλλους σκοπούς,
- η προσθήκη της παράλληλης διατήρησης της εστίασης στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στις δυνατότητες χρηματοδότησης παραγωγικών επενδύσεων που συμβάλλουν στους στόχους του STEP κι από το ΤΔΜ,
- η πρόβλεψη για στήριξη στις επενδύσεις των μεγάλων επιχειρήσεων από το ΤΔΜ εφόσον είναι αναγκαίες για την υλοποίηση των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης και δημιουργούν τοπικές θέσεις απασχόλησης (προηγούμενη πρόβλεψη δεν έθετε προϋπόθεση για ανάλυση αναγκών και τη δημιουργία απασχόλησης),
- η πρόσβαση στη νέα χρηματοδότηση για την άμυνα και την απανθρακοποίηση να προβλέπεται κυρίως για τις λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές και τις περιφέρειες σε μετάβαση, ώστε να διασφαλιστεί ο στόχος της πολιτικής συνοχής για τη μείωση των διαπεριφερειακών ανισοτήτων,
- η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής στήριξης για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων ώστε να συμπεριλάβει την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων (για παράδειγμα, άρδευση και αφαλάτωση),
- η συμπερίληψη επενδύσεων στην αποθήκευση ενέργειας, όπως η αντλησιοταμίευση, στις επιλέξιμες επενδύσεις.
Στην επόμενη φάση, θα συζητηθεί στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου, πιθανόν εντός του καλοκαιριού, ενώ η τελική πρόταση του Ευρωκοινοβουλίου που θα προκύψει θα τεθεί σε διαπραγμάτευση με το Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.