Oμιλία της Ιόλης Χριστοπούλου και του Νίκου Μάντζαρη με θέμα “ΑΠΕ ή βιοποικιλότητα; Ένα πραγματικό δίλημμα;” πραγματοποιήθηκε στη διαδικτυακή εκδήλωση της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης τη Δευτέρα 22.02.2021.
Στην ομιλία τους ανέδειξαν πτυχές του διλήμματος που τίθεται τόσο λόγω της αναντιστρεπτής ενεργειακής μετάβασης που επιβάλει η κλιματική κρίση όσο και της αδιαμφισβήτητης ανάγκης διατήρησης και αποκατάστασης της φύσης. Αποτύπωσαν το διεθνές, ευρωπαϊκό αλλά και εθνικό θεσμικό πλαίσιο, τόσο για την προστασία της φύσης όσο και για την ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), κατέγραψαν τις επιπτώσεις των ΑΠΕ στη βιοποικιλότητα καθώς και πιθανές εναλλακτικές προτάσεις, προσεγγίσεις αλλά και καλές πρακτικές που έχουν αποτυπωθεί από διαφορετικούς φορείς. Σημείωσαν την πόλωση που διαπιστώνεται στον δημόσιο διάλογο στην χώρα, ο οποίος οδηγεί σε ακραίες θέσεις και την αναπαραγωγή μύθων. Έκλεισαν την παρουσίαση με τη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων, τονίζοντας ιδιαίτερα την ανάγκη διαλόγου.
Πιο αναλυτικά, η ομιλία ξεκίνησε από την παρουσίαση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στην οποία έχει περιέλθει ο πλανήτης λόγω της ανθρωπογενούς δραστηριότητας και κυρίως των δύο αλληλένδετων κρίσεων: της κλιματικής κρίσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας.
Παρά τα άκρως ανησυχητικά στοιχεία, οι επιστήμονες αφήνουν ένα μικρό παράθυρο ελπίδας καθώς τονίζουν ότι εάν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα εντός της επόμενης δεκαετίας, η αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί να συγκρατηθεί στον 1,5o C και ταυτόχρονα η φύση να ανακάμψει. Προαπαιτούμενο ο συνολικός μετασχηματισμός της οικονομίας και της κοινωνίας.
Μέχρι σήμερα, παρά τις όποιες δεσμεύσεις, τα μέτρα που έχουν ληφθεί δεν είναι επαρκή ούτε όσον αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, ούτε όσον αφορά στην ανάσχεση της κλιματικής κρίσης.
Στο πλαίσιο αυτό η ενεργειακή μετάβαση, με αιχμή τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των ΑΠΕ, δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη τις αποδεδειγμένες επιπτώσεις των ΑΠΕ στη βιοποικιλότητας. Οι επιπτώσεις αυτές έχουν αναγνωριστεί επίσημα από διεθνείς οργανισμούς, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και την Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλοτητα. Οι επιπτώσεις διαφοροποιούνται ανάλογα με τις μορφές των ΑΠΕ αλλά και τα στοιχεία της βιοποικιλότητας που επηρεάζονται. Για την άμβλυνση αυτών των επιπώσεων αναζητούνται λύσεις και καλές πρακτικές, οι οποίες έχουν περιληφθεί σε επίσημα κείμενα όπως είναι ψηφίσματα της Σύμβασης της Βόννης για τα μεταναστευτικά είδη, ο οδηγός που εκδόθηκε το 2013 από τη Σύμβαση της Βέρνης, υπό το Συμβούλιο της Ευρώπης, και την Birdlife International και οι πρόσφατα αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τα αιολικά και τη νομοθεσία για τη φύση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ νέος οδηγός αναμένεται σύντομα από την IUCN.
Για να εφαρμoστούν οι διαφορετικές λύσεις, είναι απαραίτητο να είναι κατανοητά τα αίτια του προβλήματος, τα οποία δεν διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ωστόσο υπάρχουν και ιδιαιτερότητες. Ειδικά στην Ελλάδα, το πρώτο και κύριο αίτιο για τις επιπτώσεις των ΑΠΕ στη βιοποικιλότητα είναι η λανθασμένη χωροθέτηση των ΑΠΕ, για την οποία έχουν παρουσιαστεί εναλλακτικές προτάσεις και προσεγγίσεις. Άλλα αίτια είναι το προβληματικό αδειοδοτικό πλαίσιο το οποίο οδηγεί σε ελλειματική εκτίμηση των επιπτώσεων και ειδικά για τις περιοχές Natura 2000, την ελλιπή διαβούλευση, τους ασυνεπείς περιβαλλοντικούς όρους που τίθενται, την ελλιπή παρακολούθηση των επιπτώσεων μετακατασκευαστικά αλλά και τον ελλιπή έλεγχο τήρησης των όρων. Παράλληλα, ανεπαρκές είναι και το πλαίσιο προστασίας προστατευόμενων ειδών και οικοτόπων.
Στην περιπλοκότητα του προβλήματος προστίθεται και η πόλωση στον δημόσιο διάλογο που οδηγεί σε ακραίες θέσεις. Απάντηση σε αυτό το φαινόμενο είναι ο διάλογος. Κατά την παρουσίαση αναδείχθηκαν και καλά παραδείγματα διαλόγου και συνεννόησης από την Ελλάδα, όπως η διημερίδα που διοργάνωσε το Υπουργειο Περιβάλλοντος και Ενέργειας το 2017 σχετικά με τη χωροθέτηση, αδειοδότηση, εγκατάσταση και λειτουργία αιολικών πάρκων και τις απαιτήσεις των ευρωπαϊκών οδηγιών για τη φύση, την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων όπου συμμετείχαν εκπρόσωποι όλων των ενδιαφερόμενων πλευρών. Άλλο παράδειγμα αποτελεί το έργο Horizon TILOS, που εκπονήθηκε εντός Ζώνης Ειδικής Προστασίας για τα πουλιά, με τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας.
Η ομιλία έκλεισε με προτάσεις για την προσέγγιση των ζητημάτων που αναδεικνύονται όσον αφορά στις ΑΠΕ και τη βιοποικιλότητα. Ειδικότερα:
- Είναι αναγκαία η αναθέωρηση του χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ και η παράλληλη θέσπιση διεπιστημονικής συμμετοχικής επιτροπής που θα επικουρεί την κατάρτιση του, η οργάνωση διευρυμένου διαλόγου υπό την αιγίδα του ΥΠΕΝ, καθώς και η αξιοποίηση διαθέσιμων δεδομένων για την κατάρτιση χαρτών ευαισθησίας για ευάλωτα είδη.
- Πρέπει επίσης να οριστούν οι στόχοι διατήρησης για τις περιοχές Natura 2000. Η ύπαρξη μετρήσιμων στόχων σε κάθε περιοχή διευκολύνει την αξιολόγηση και την εκτίμηση των επιπτώσεων των σχεδιαζόμενων έργων.
- Απαιτείται η βελτίωση της εφαρμογής της δέουσας εκτίμησης για τα σχέδια και τα έργα εκείνα τα οποία ενδέχεται να επηρεάσουν μία περιοχή Natura 2000. Στο πλαίσιο αυτό θα συμβάλει η ανανέωση και αυστηροποίηση των προδιαγραφών των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και των ειδικών οικολογικών αξιολογήσεων. Στην ίδια κατεύθυνση, θα συμβάλει η ενίσχυση των υπηρεσιών που αξιολογούν τις μελέτες, με προσωπικό, πόρους, όπως είναι τα διαθέσιμα δεδομένα, και κατάρτιση.
- Θα πρέπει να προχωρήσει χωρίς άλλες καθυστερήσεις η κατάρτιση των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών που τεκμηριώνουν τον χαρακτηρισμό των προστατευόμενων περιοχών της χώρας και η έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων για τον καθορισμό ζωνών και χρήσεων για κάθε μία από αυτές.
- Πρέπει άμεσα να εφαρμοστούν τα σχέδια δράσης για τα απειλούμενα είδη, τα οποία αναμένεται σύντομα να εγκριθούν και ειδικά οι προβλέψεις για τις ΑΠΕ. Τα σχέδια δράσης είναι ιδιαίτερα σημαντικά καθώς τα προστατευόμενα είδη δεν περιορίζονται μόνο εντός των προστατευόμενων περιοχών και η νομοθεσία προβλέπει την προστασία τους στο σύνολο της επικράτειας τους.
- Απαιτείται η υιοθέτηση μίας εναρμονισμένης προσέγγισης στις αποφάσεις έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων, βάσει της οποίας, ειδικά για τα αιολικά πάρκα πρέπει να προβλέπονται προγράμματα συστηματικής μετα-κατασκευαστικής παρακολούθησης ορνιθοπανίδας ενιαίων προδιαγραφών και συστηματικής αναζήτησης και συλλογής θυμάτων πρόσκρουσης ενιαίων προδιαγραφών, σε όλη την επικράτεια. Σε περιπτώσεις αδειοδότησης, εντός περιοχών Ζωνών Ειδικής Προστασίας και Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά αλλά και για τις περιοχές με μεγάλη συγκέντρωση αιολικών, θα πρέπει να προβλέπονται επιπλέον όροι.
- Πρέπει να ενισχυθεί η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στην ενεργειακή μετάβαση μέσω των ενεργειακών κοινοτήτων. Το μοντέλο της συνεργασίας προσφέρει έναν πρακτικό τρόπο για κοινωνικό έλεγχο των επενδύσεων ΑΠΕ κι έχει ήδη λειτουργήσει αποτελεσματικά για την επίλυση προβλημάτων σε διάφορες περιπτώσεις.
- Τέλος, τονίστηκε η ανάγκη για διάλογο στη θέση των παράλληλων μονολόγων, των συζητήσεων ανάμεσα σε συμφωνούντες, τις αλληλοκατηγορίες, την ένταση και την πόλωση. Κλειδί, προς αυτή την κατεύθυνση είναι η υπεύθυνη και πολύπλευρη ενημέρωση, με το Υπουργειο Περιβάλλοντος και Ενέργειας να αναλάβει την ευθύνη υλοποίησης μίας εκστρατείας ενημέρωσης για τις ΑΠΕ.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε το βίντεο της ομιλίας εδώ: