Στις 27 Σεπτεμβρίου 2023 δημοσιεύτηκε το πρώτο πρόγραμμα για ενεργειακές κοινότητες χρηματοδοτούμενο από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης. Είναι ένα πρόγραμμα του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) 2021 – 2027 ύψους €41.8 εκ. για έργα αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων σε συνδυασμό με συστήματα αποθήκευσης προκειμένου να αμβλυνθούν τα προβλήματα που προκύπτουν από την έλλειψη διαθεσιμότητας του δικτύου. Από αυτά τα €26.8 εκ. αφορούν στις ενεργειακές κοινότητες των λιγνιτικών περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας και της Αρκαδίας.
Παρά την καθυστέρηση στην κινητοποίηση των διαθέσιμων πόρων για τη στήριξη έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, κρίνεται ως ιδιαίτερα θετική εξέλιξη. Το ποσοστό επιχορήγησης είναι σωστά επιλεγμένο (80%). Επίσης η ελάχιστη ισχύς των 300 KW που προσδιορίζει το τεύχος εξειδίκευσης επιτρέπει τη δημιουργία στοιχειωδών προϋποθέσεων διαμόρφωσης οικονομιών κλίμακας. Οι δαπάνες που είναι επιλέξιμες από την πρόσκληση είναι όλες στη σωστή κατεύθυνση, και ειδικότερα, αφορούν το επενδυτικό κόστος προμήθειας, εγκατάστασης, και θέσης σε λειτουργία των σταθμών ΑΠΕ.
Ωστόσο, καταγράφονται και ορισμένοι προβληματισμοί σχετικά με το εν λόγω πρόγραμμα. Δεν περιγράφονται τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία έγινε η κατανομή των συνολικά διαθέσιμων πόρων για έργα αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων ανάμεσα στις περιοχές μετάβασης. Με βάση πάντως τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ (Αύγουστος 2023) για έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες είναι σαφές ότι το βασικό κριτήριο της κατανομής των πόρων δεν ήταν το ενδιαφέρον στις αντίστοιχες περιφέρειες για τέτοιου είδους έργα, καθώς στο Βόρειο και Νότιο Αιγαίο δεν υπήρχε καμία αίτηση για έργο αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες.
Όμως, το πιο προβληματικό σημείο της πρόσκλησης αυτής είναι ο αποκλεισμός από τους δικαιούχους έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, οι οποίες συγκροτούνται είτε από μικρομεσαίες επιχειρήσεις, είτε αποκλειστικά από πολίτες, εκτός αν οι τελευταίοι είναι σε θέση να αποδείξουν ότι ζουν κάτω από το όριο της φτώχιας. Η αυτοπαραγωγή μέσω ενεργειακών κοινοτήτων αποτελεί ένα πολύ δυνατό εργαλείο αντιμετώπισης της τρέχουσας αλλά και μελλοντικών ενεργειακών κρίσεων που προκαλούνται από την εξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από τα ορυκτά καύσιμα και ταυτόχρονα ανάχωμα από τις εντεινόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Δεν αποτελεί λύση μόνο για τα φτωχά νοικοκυριά αλλά για όλους. Συνεπώς, το δικαίωμα ανάπτυξης τέτοιων έργων δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο σε δήμους ή ευάλωτα νοικοκυριά, αλλά να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ανάπτυξης τέτοιων έργων από όλα τα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται άλλωστε η πολιτεία, αν λάβει κανείς υπόψη τη διαθεσιμότητα 2 GW στο δίκτυο για ανάπτυξη έργων αυτοπαραγωγής πανελλαδικά που θεσμοθετήθηκε με τον νέο νόμο για τις ενεργειακές κοινότητες (ν.5037/2023), χωρητικότητα ικανή να φιλοξενήσει έργα αυτοπαραγωγής από όλες τις κατηγορίες ενδιαφερομένων (πολίτες, ΟΤΑ, αγρότες, επιχειρήσεις κλπ). Επιπλέον, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα του ΔΕΔΔΗΕ γίνεται σαφές ότι στη Δυτική Μακεδονία οι πολίτες εμφανίζουν αυξημένο ενδιαφέρον για έργα αυτοπαραγωγής ενώ ήδη πολλοί πολίτες έχουν συγκροτήσει ενεργειακές κοινότητες κι έχουν ήδη υποβάλλει αιτήματα σύνδεσης στον ΔΕΔΔΗΕ που έχουν απορριφθεί λόγω έλλειψης ηλεκτρικού χώρου. Πιο συγκεκριμένα στη Δυτική Μακεδονία, υπάρχουν 33 εκκρεμή, μη ηλεκτρισμένα έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες συνολικής ισχύος 20 ΜW. Επίσης στην Αρκαδία όλες οι νέες αιτήσεις έργων ενεργειακών κοινοτήτων την περίοδο Νοεμβριου 2022 – Αυγούστου 2023 αφορούν όλες έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, γεγονός που αναδεικνύει τη στροφή των πολιτών στην αυτοπαραγωγή. Επομένως, υπάρχουν και πόροι αλλά και μεγάλο ενδιαφέρον από πολίτες, ειδικά στις λιγνιτικές περιοχές, τα οποία θα πρέπει να βρουν ανταπόκριση ενισχύοντας τη Δίκαιη Μετάβαση.
Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται:
- Στους δικαιούχους του προγράμματος ενίσχυσης έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες να συμπεριληφθούν πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
- Να υπάρξει και δεύτερο πρόγραμμα στήριξης σε έργα ενεργειακών κοινοτήτων για αυτές τις κατηγορίες δικαιούχων από τους πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης στο άμεσο μέλλον, καθώς το ενδιαφέρον και οι ανάγκες για έργα αυτοπαραγωγής στις συγκεκριμένες περιοχές μετάβασης είναι μεγάλες όπως επίσης και τα οφέλη για την κοινωνία, την οικονομία, το κλίμα και το περιβάλλον.
- Συμπερίληψη στις επιλέξιμες δαπάνες αντλιών θερμότητας για τις ενεργειακές κοινότητες ΟΤΑ, ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες τους σε θέρμανση/ ψύξη με κλιματικά και οικονομικά βιώσιμο τρόπο.
- Συμπερίληψη στις επιλέξιμες δαπάνες έργων ηλεκτροκίνησης από ενεργειακές κοινότητες, καθώς υπάρχει ενδιαφέρον από ενεργειακές κοινότητες για τέτοιου είδους έργα, τα οποία ταιριάζουν στον χαρακτήρα και τη στόχευση της αυτοπαραγωγής και παράλληλα είναι συνεπή με την εθνική πολιτική για την ενέργεια και τις μεταφορές που τοποθετεί την ηλεκτροκίνηση ανάμεσα στις πρώτες προτεραιότητες.
Την πρόσκληση για έργα αυτοπαραγωγής ΕΚοιν του ΠΔΑΜ 2021 – 2027 μπορείτε να τη βρείτε στην ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΜ.
Τα σχόλια του Green Tank προς την Επιτροπή Παρακολούθησης για το συγκεκριμένο πρόγραμμα μπορείτε να τα διαβάσετε εδώ.