Με αφορμή την ενσωμάτωση των Οδηγιών 2018/2001 (Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), REDII) και 2019/944 (Οδηγία για την Εσωτερική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, IEMD) στον ν.5037/2023, που ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 2023, άλλαξε σημαντικά το θεσμικό πλαίσιο τόσο για τις ενεργειακές κοινότητες όσο και για την αυτοπαραγωγή. Παρακάτω αποτυπώνονται οι βασικότερες αλλαγές που εισάγει η νέα νομοθεσία.
Ορισμός ΚΑΕ και ΕΚΠ
Προστίθενται δύο νέοι ορισμοί για ενεργειακές κοινότητες, συγκεκριμένα οι Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ). Οι δύο νέοι αυτοί ορισμοί συνεπάγονται και νέες προβλέψεις για τη σύνθεση και τον ελάχιστο αριθμό των μελών μιας ενεργειακής κοινότητας, τις δραστηριότητες και την περιοχή δράσης της. Δεν αλλάζει όμως η νομική μορφή των Ενεργειακών Κοινοτήτων, όπως τη γνωρίσαμε μέχρι σήμερα. Οι δύο νέοι τύποι Ενεργειακών Κοινοτήτων που εισάγονται είναι αστικοί συνεταιρισμοί που στηρίζονται στην ανοικτή και εθελοντική συμμετοχή και τον ουσιαστικό έλεγχο από τα μέλη τους, ενώ έχουν ως πρωταρχικό σκοπό να παρέχουν περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη σε επίπεδο κοινότητας για τα μέλη τους ή τις τοπικές περιοχές που δραστηριοποιούνται και όχι οικονομικό κέρδος. Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι προβλέψεις για ΚΑΕ και ΕΚΠ.
Πίνακας 1: Τι προβλέπει η νομοθεσία για ΚΑΕ και ΕΚΠ
| Κοινότητα Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) | Ενεργειακή Κοινότητα Πολιτών (ΕΚΠ) | |
| Συμμετοχή | Φυσικά πρόσωπα
ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού Μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) Αγροτικοί και αστικοί συνεταιρισμοί Νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα |
Φυσικά πρόσωπα
ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού Νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου Αγροτικοί και αστικοί συνεταιρισμοί |
| Τοπικότητα | Τουλάχιστον 50% συν 1 των μελών πρέπει να έχουν εγγύτητα στην περιοχή δραστηριοποίησης της ΚΑΕ και ανάπτυξης του έργου της | Δεν υπάρχει |
| Ελάχιστος αριθμός μελών | 30 μέλη με εξαιρέσεις για τα νησιά (20), επιχειρήσεις (15) και ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού (3) | 30 μέλη με εξαιρέσεις για τα νησιά (20), επιχειρήσεις (15) και ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού (3) |
| Περιοχή δραστηριότητας | Εντός μίας περιφέρειας | Εντός μίας ή περισσοτέρων περιφερειών |
| Δραστηριότητες | Παραγωγή, κατανάλωση, αποθήκευση και πώληση ενέργειας από ΑΠΕ, διαμοιρασμός ενέργειας, δράσεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας | Δραστηριότητες ΚΑΕ και επιπλέον παραγωγή, ιδιοκατανάλωση ή πώληση ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, αποθήκευση, διανομή, και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, σωρευτική εκπροσώπηση, παροχή ευελιξίας και εξισορρόπησης, ενεργειακή απόδοση, φόρτιση ηλεκτρικών οχημάτων και άλλες υπηρεσίες προς τα μέλη της |
| Πλεόνασμα χρήσης | Διανομή πλεονάσματος χρήσης μετά την παρακράτηση 10% για τακτικό αποθεματικό και τουλάχιστον 70% για έκτακτο ή ειδικό αποθεματικό (δηλαδή διαμοιρασμός έως 20% των κερδών στα μέλη). | Διανομή πλεονάσματος χρήσης μετά την παρακράτηση 10% για τακτικό αποθεματικό και τουλάχιστον 70% για έκτακτο ή ειδικό αποθεματικό (δηλαδή διαμοιρασμός έως 20% των κερδών στα μέλη). |
Νέες ρυθμίσεις και σύγκριση με ιδρυτικό νόμο
Αυτοπαραγωγή
Με τον νέο νόμο τροποποιούνται οι προβλέψεις για αυτοπαραγωγή τόσο σε μεμονωμένους παραγωγούς όσο και συλλογικά, δηλαδή για τις ενεργειακές κοινότητες. Οι σημαντικότερες αλλαγές αφορούν:
- Νέα όρια για τον ενεργειακό συμψηφισμό. Καταργείται το όριο των 3MW για ενεργειακό συμψηφισμό και εισάγεται όριο 10,8KW ανά παροχή κατανάλωσης για τα νοικοκυριά και 100KW ανά παροχή κατανάλωσης για νομικά πρόσωπα δημόσιου και ιδιωτικού δικαίου, παρόχων υπηρεσιών ύδατος και αγρότες.
- Εισαγωγή του εικονικού ταυτοχρονισμένου συμψηφισμού (virtual net billing), δηλαδή αυτοπαραγωγή σε πραγματικό χρόνο με δυνατότητα πώλησης της πλεονάζουσας ενέργειας, δίχως να τίθενται όρια ισχύος. Πρόκειται για ένα νέο σχήμα συμψηφισμού, με το οποίο συμψηφίζεται μόνο η παραγόμενη ενέργεια που ιδιοκαταναλώνεται σε πραγματικό χρόνο. Το υπόλοιπο της ενέργειας πωλείται στο δίκτυο και αποζημιώνεται με έναν από τους τρόπους που προβλέπονται από τη νομοθεσία (συνήθως τιμή χονδρικής, αναμένονται σχετικές διατάξεις). Η δυνατότητα πώλησης της πλεονάζουσας ενέργειας δεν προβλεπόταν μέχρι πρότινος από το ισχύον πλαίσιο του ενεργειακού συμψηφισμού, όπου το πλεόνασμα ενέργειας που δεν ιδιοκαταναλώνεται «αποθηκεύεται» στο δίκτυο για διάστημα τριών ετών και πέραν της τριετίας πιθανή περίσσεια ενέργειας δεν αποζημιώνεται.
- Θεσπίζεται η αυτοκατανάλωση από κοινού, δηλαδή ο επιμερισμός ενέργειας για αυτοπαραγωγούς που βρίσκονται στο ίδιο κτήριο, κάτι που μέχρι σήμερα δεν προβλεπόταν από τη νομοθεσία. Διευκολύνεται δηλαδή η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε πολυκατοικίες, καθώς δίνεται η δυνατότητα να μοιράζονται τα διαμερίσματα και οι κοινόχρηστοι χώροι της ίδιας πολυκατοικίας το ίδιο φωτοβολταϊκό δίχως να πρέπει να συστήσουν ενεργειακή κοινότητα. Στην περίπτωση αυτή ισχύουν τα όρια του ενεργειακού συμψηφισμού για νοικοκυριά και επιχειρήσεις (10 και 100 KW αντίστοιχα).
Από 01.11.2023 δεν επιτρέπεται στις Ενεργειακές Κοινότητες του ν.4513/2018 να υποβάλουν νέες αιτήσεις στον αρμόδιο Διαχειριστή για σταθμούς αυτοκατανάλωσης με εφαρμογή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, ενώ οι αιτήσεις σταθμών αυτοκαταναλωτών για εφαρμογή ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού που υποβάλλονται στον αρμόδιο Διαχειριστή από 01.07.2023 ρυθμίζονται από τις νέες διατάξεις.
Για την εφαρμογή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού:
- οι σταθμοί παραγωγής μπορούν να συνδέονται στο Δίκτυο είτε Υψηλής Τάσης, είτε Μέσης Τάσης, είτε Χαμηλής Τάσης. Μέχρι πρότινος τα έργα ενεργειακού συμψηφισμού των ενεργειακών κοινοτήτων συνδέονταν μόνο στα δίκτυα χαμηλής – μέσης τάσης, τμήματα των οποίων βρίσκονται πλέον σε κατάσταση κορεσμού. Η πρόβλεψη για δυνατότητα σύνδεσης και στο δίκτυο της υψηλής τάσης μπορεί να δώσει διέξοδο στα συμψηφισμού από πολίτες και ενεργειακές κοινότητες.
- για ΚΑΕ, ΕΚΠ, καθώς και Ενεργειακές Κοινότητες του ν. 4513/2018, είναι δυνατό η παροχή των σταθμών παραγωγής και οι αντίστοιχες παροχές κατανάλωσης προς συμψηφισμό να εκπροσωπούνται από διαφορετικούς προμηθευτές. Η νομοθεσία μέχρι σήμερα δεν έδινε αυτή τη δυνατότητα υποχρεώνοντας τους συμμετέχοντες στις ενεργειακές κοινότητες να βρίσκονται όλοι στον ίδιο πάροχο για να προχωρήσει η διαδικασία του συμψηφισμού. Η εν λόγω ρύθμιση δίνει μεγαλύτερη ευελιξία στα μέλη των ενεργειακών κοινοτήτων, αναμένονται όμως διευκρινήσεις για τον τρόπο εφαρμογής της.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι προβλέψεις ανά τύπο συμψηφισμού και ανά κατηγορία αυτοπαραγωγού.
Πίνακας 2: Προβλέψεις ανά τύπο συμψηφισμού και ανά κατηγορία αυτοπαραγωγού
| Νοικουριά (οικιακή κατανάλωση) | Επιχειρήσεις (νομικά πρόσωπα δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου) | Ενεργειακές Κοινότητες | ||
| Ενεργειακός συμψηφισμός (net metering) | ποιους αφορά | εφαρμόζεται | εφαρμόζεται | δεν εφαρμόζεται |
| όριο ισχύος | έως 10 KWp ανά παροχή | έως 100 KWp ανά παροχή | δεν εφαρμόζεται | |
| τόπος εγκατάσταστης έργου | όμοιος με παροχή κατανάλωσης | όμοιος με παροχή κατανάλωσης | δεν εφαρμόζεται | |
| Εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός (virtual net metering) | ποιους αφορά | δεν εφαρμόζεται παρά μόνο μέσω ΕΚοιν | δεν εφαρμόζεται | μόνο οικιακοί καταναλωτές, αγρότες, ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού, πολίτες που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και νοικοκυριά που πλήττονται από την ενεργειακή ένδεια |
| όριο ισχύος | δεν εφαρμόζεται παρά μόνο μέσω ΕΚοιν | δεν εφαρμόζεται | δεν υπάρχει ανώτατο επιτρεπτό όριο ισχύος, συμψηφίζεται το 100% του αθροίσματος της συμφωνημένης ισχύος των προς συμψηφισμό καταναλώσεων | |
| τόπος εγκατάσταστης έργου | δεν εφαρμόζεται παρά μόνο μέσω ΕΚοιν | – – – | σε οποιαδήποτε περιφέρεια ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται οι εγκαταστάσεις κατανάλωσης και η έδρα της ΕΚοιν. | |
| εικονικός ταυτοχρονισμένος συμψηφισμός (virtual net billing) | ποιους αφορά | δεν εφαρμόζεται | Εφαρμόζεται, μεμονωμένα είτε μέσω ΕΚοιν | από ΕΚοιν όπου συμμετέχουν επιχειρήσεις |
| όριο ισχύος | δεν εφαρμόζεται | χωρίς ανώτατο όριο ισχύος | δεν υπάρχει όριο | |
| τόπος εγκατάσταστης | δεν εφαρμόζεται | σε οποιαδήποτε περιφέρεια ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται οι εγκαταστάσεις κατανάλωσης | σε οποιαδήποτε περιφέρεια ανεξάρτητα από το πού βρίσκονται οι εγκαταστάσεις κατανάλωσης |
*Ενεργειακές κοινότητες εδώ νοούνται οι Ενεργειακές Κοινότητες του ν.4513/2018, ΚΑΕ, ΕΚΠ
Ενεργειακές κοινότητες και επιχειρήσεις
Η συμμετοχή των επιχειρήσεων σε ενεργειακές κοινότητες που προβλεπόταν στον ιδρυτικό νόμο, γίνεται ακόμα πιο συγκεκριμένη στον ν.5037/2023. Ειδικότερα, προβλέπεται ότι μια ΚΑΕ ή ΕΚΠ μπορεί να ιδρυθεί με τη συμμετοχή τουλάχιστον 15 μικρο-μεσαίων επιχειρήσεων ή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου. Μάλιστα για τις επιχειρήσεις προβλέπεται και διαφορετικός τρόπος συμψηφισμού της ενέργειας που παράγουν, δηλαδή μέσω του εικονικού ταυτοχρονισμένου συμψηφισμού αντί για εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό, δίχως να τίθεται όριο ισχύος. Επίσης, οι επιχειρήσεις, όπως και όλοι οι υπόλοιποι αυτοπαραγωγοί, θα μπορούν να συνδέονται και στο δίκτυο της υψηλής τάσης καθώς και να έχουν πρόσβαση στα προνόμια που παρέχει η νομοθεσία, δηλαδή πρόσβαση στο δίκτυο και τις χρηματοδοτήσεις.
Τοπικότητα και Εγγύτητα
Για τον προσδιορισμό της τοπικότητας εισέρχεται στο θεσμικό πλαίσιο η έννοια της εγγύτητας στο έργο ΑΠΕ ή την περιοχή δραστηριοποίησης της κοινότητας. Το στοιχείο αυτό διαφοροποιεί τους τύπους κοινοτήτων ως προς τον τόπο δραστηριοποίησής τους. Οι ΚΑΕ έχουν περισσότερο τοπικό χαρακτήρα και είναι περισσότερο επικεντρωμένες σε έργα πολιτών για κάλυψη ιδίων αναγκών και αντιμετώπιση ενεργειακής φτώχειας, ενώ τα έργα των ΕΚΠ μπορούν να αναπτύσσονται ανά την επικράτεια χωρίς περιορισμό (παρά μόνο ως προς τη σύνθεση των μελών) και αφορούν μεγαλύτερης κλίμακας και διαφορετικού είδους έργα, όπως η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, η σωρευτική εκπροσώπηση, η παροχή ευελιξίας και εξισορρόπησης, καθώς και έργα ενίσχυσης της ενεργειακής απόδοσης.
Πλεόνασμα χρήσης
Με τον νέο νόμο καταργείται ο κερδοσκοπικός ή μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας των Ενεργειακών Κοινοτήτων, όπως προβλεπόταν στον ν.4513/2018 και εισάγεται η δυνατότητα διαμοιρασμού πλεονασμάτων χρήσης μόνο μετά την παρακράτηση 10% για τακτικό αποθεματικό και τουλάχιστον 70% για έκτακτο ή ειδικό αποθεματικό. Με τη ρύθμιση αυτή ενισχύεται ο βασικός στόχος του θεσμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων που δεν είναι η αποκόμιση κερδών, αλλά τα περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη για τα μέλη της κοινότητας και των τοπικών περιοχών που αυτές αναπτύσσονται. Περιορίζεται έτσι η κατάχρηση του εργαλείου των Ενεργειακών Κοινοτήτων από επιχειρηματίες που προσπαθούν να παρακάμψουν τον ανταγωνισμό και να επωφεληθούν από τα πλεονεκτήματα στην αδειοδότηση και την πώληση της παραγόμενης ενέργειας που δίνονται στις ενεργειακές κοινότητες. Δεδομένου ότι τα αποθέματα (έκτακτα και ειδικά, ύψους τουλάχιστον 70%) μπορούν να αξιοποιηθούν για την κάλυψη των υποχρεώσεων της ενεργειακής κοινότητας και συμβάλλουν στην περαιτέρω ανάπτυξή της και την επέκταση των δραστηριοτήτων της, η ρύθμιση αυτή κινείται σε θετική κατεύθυνση.
Διαθέσιμο Δίκτυο
Είναι σημαντικό ότι στη νέα νομοθεσία προβλέπεται η διασφάλιση ηλεκτρικού χώρου 2GW για την εφαρμογή ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού. Πρόκειται για ένα αίτημα που έχει διατυπώσει αντίστοιχα και ο ΔΕΔΔΗΕ στο Σχέδιο Ανάπτυξης 2021 – 2026 που έχει θέσει την περίοδο αυτή σε δημόσια διαβούλευση. Αναγνωρίζοντας ότι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα ανάπτυξης των έργων των Ενεργειακών Κοινοτήτων είναι η διαθεσιμότητα του δικτύου, η πρόβλεψη αυτή θα μπορέσει να δώσει περιθώριο στα έργα των τοπικών κοινωνιών να αναπτυχθούν σημαντικά. Σήμερα, υπάρχουν εγκατεστημένα 174MW ενεργειακού και εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού, ενώ βρίσκονται σε αναμονή ακόμη 690MW (δεδομένα 11.2022). Επιπλέον τα 2GW αυτοκατανάλωσης αντιστοιχούν στο 14% της ισχύος των φωτοβολταϊκών έργων που προβλέπονται στο προσχέδιο του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (14.1GW). Συνεπώς τo περιθώριο των 2GW μπορεί να καλύψει τις τρέχουσες ανάγκες και μεγάλο τμήμα των μελλοντικών. Ωστόσο, ο νέος νόμος εισάγει τη δυνατότητα σε επιχειρήσεις να συστήσουν ενεργειακές κοινότητες για αυτοπαραγωγή, οι ενεργειακές ανάγκες των οποίων μπορούν πιθανά να ξεπεράσουν κατά πολύ το περιθώριο των 2 GW. Συνεπώς, κατά την εξέταση των αιτημάτων σύνδεσης αλλά και στις υπουργικές αποφάσεις που θα προσδιορίζουν τους δικαιούχους των προγραμμάτων αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι το σημαντικό αυτό περιθώριο ισχύος, καθώς και όποια επέκτασή του στο μέλλον, θα διαμοιραστεί ισότιμα μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών αυτοκαταναλωτών (πολίτες και νοικοκυριά, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, ΟΤΑ, αγρότες, νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου) δίνοντας προτεραιότητα σε νοικοκυριά και πολίτες.
Διαθέσιμοι Πόροι
Είναι πολύ θετικό ότι στα οικονομικά κίνητρα και τα μέτρα στήριξης για τις Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) προβλέπεται η προκήρυξη μέσω ΚΥΑ προγραμμάτων εγκατάστασης φωτοβολταϊκών συστημάτων και συστημάτων αποθήκευσης για την εφαρμογή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού με χρηματοδότηση από πόρους της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου και του Προγράμματος Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αλλά και του Εθνικού Προγράμματος Ανάπτυξης. Η πρόβλεψη αυτή υπάρχει και για τις Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ), οι οποίες όμως έχουν άλλο εύρος δραστηριοτήτων και ευρύτερη σύνθεση μελών. Πρόκειται για ένα δυνητικά πολύ θετικό μέτρο υπό την προϋπόθεση ότι θα ενισχύσει κατά προτεραιότητα πολίτες, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, αγρότες, ΟΤΑ και ευρύτερα δικαιούχους που αποδεδειγμένα έχουν δυσκολία πρόσβασης σε τραπεζικό δανεισμό ή άλλους χρηματοδοτικούς πόρους.
Σύνδεση έργων εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού στο Δίκτυο Υψηλής Τάσης
Θετική είναι η πρόβλεψη του νέου νόμου για τη δυνατότητα σύνδεσης έργων εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού και στο Δίκτυο Υψηλής Τάσης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται περισσότερες δυνατότητες σύνδεσης έργων και αξιοποίησης των υφιστάμενων υποδομών. Η δυνατότητα λοιπόν αυτή για σύνδεση στο Δίκτυο Υψηλής Τάσης δεν θα πρέπει να περιοριστεί μόνο στα έργα των μεγάλων επιχειρήσεων, αλλά να προβλεφθεί η σύνδεση στην Υψηλή Τάση και για έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού πολιτών. Η συγκεκριμένη δυνατότητα μπορεί να έχει άμεση εφαρμογή για πολλά έργα εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού των Ενεργειακών Κοινοτήτων στη λιγνιτική Δυτική Μακεδονία, όπου σήμερα, με βάση τις απορριπτικές απαντήσεις του ΔΕΔΔΗΕ, το δίκτυο χαμηλής και μέσης τάσης αδυνατεί να τα συνδέσει, αλλά υπάρχει δυνατότητα σύνδεσης στο υφιστάμενο Δίκτυο Υψηλής Τάσης. Η δυνατότητα αξιοποίησης του Δικτύου Υψηλής Τάσης στη Δυτική Μακεδονία θα συμβάλει επίσης στην άμεση ενεργοποίηση και απορρόφηση των πόρων του Προγράμματος Δίκαιης Ενεργειακής Μετάβασης 2021 – 2027 που αφορούν ενεργειακές κοινότητες. Συνεπώς προτείνουμε να υπάρξει μέριμνα για σύνδεση στο Δίκτυο Υψηλής Τάσης έργων εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού όχι μόνο των ΚΑΕ και των ΕΚΠ αλλά και των υφιστάμενων Ενεργειακών Κοινοτήτων του ν.4513/2018, και ειδικά στη Δυτική Μακεδονία όπου υπάρχει αυξημένη ζήτηση για την κατηγορία αυτή των έργων.
Υφιστάμενες ΕΚοιν
Οι υφιστάμενες ΕΚοιν έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τη δραστηριότητά τους ή να μετατραπούν σε ΚΑΕ ή ΕΚΠ εφαρμόζοντας τις νέες ρυθμίσεις. Από 01.04.2023 δεν μπορούν πλέον να συστήνονται ενεργειακές κοινότητες του ν.4513/2018, παρά μόνο ΚΑΕ και ΕΚΠ. Για να έχουν πρόσβαση στα προνόμια που δίνει ο νέος νόμος (ενδεικτικά πρόσβαση στο δίκτυο και πόροι) οι υφιστάμενες ενεργειακές κοινότητες θα πρέπει να μετατραπούν σε ΚΑΕ ή ΕΚΠ.