Εξελίξεις στην Πολωνία

Ο ενεργειακός τομέας της Πολωνίας είναι από τους πιο ρυπογόνους στην Ευρώπη καθώς βασίζεται στον άνθρακα κατά σχεδόν 70%, το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ-27. Τον Απρίλιο του 2023, και στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία και της ενεργειακής κρίσης, οι αρμόδιες αρχές ανανέωσαν την ενεργειακή τους στρατηγική με στόχο μέχρι το 2040 περίπου το 74% της εγκατεστημένης ισχύος να προέρχεται από πηγές μηδενικών εκπομπών, δηλαδή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και πυρηνικά. Αναμένεται ότι έως το 2030 οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα αντιπροσωπεύουν το 47% του μείγματος ηλεκτροπαραγωγής ενώ μέχρι το 2040, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα έχουν εγκατεστημένη ισχύ 88 GW, παρέχοντας το 51% της ηλεκτρικής ενέργειας.

Παρόλο που οι πολωνικές αρχές κατά τη διάρκεια του χειμώνα και μεσούσης της ενεργειακής κρίσης ανακοίνωσαν ότι όχι μόνο θα καθυστερήσουν τα σχέδια να κλείσουν τα υπάρχοντα ανθρακωρυχεία, αλλά θα επεκτείνουν την παραγωγή και θα ανοίξουν ακόμα και νέες εγκαταστάσεις, η επιστροφή του άνθρακα στην Πολωνία δεν συνέβη, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του δικτύου Beyond Fossil Fuels. Το αντίθετο μάλιστα. Όπως αναφέρει σχετική ανάλυση «η Πολωνία μείωσε σημαντικά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2022-23 (-6 TWh σε σύγκριση με τον προηγούμενο χειμώνα). Η επιτυχία αυτή οφείλεται στη συγκυριακή μείωση της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας και στις αυξημένες εισαγωγές, αλλά και στην πρόσφατη αύξηση της αιολικής και ηλιακής παραγωγής. Ο χειμώνας 2022-23 δείχνει ότι η έξοδος από τον άνθρακα στην Πολωνία θα μπορούσε να επιταχυνθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια, εάν γίνουν επίμονες επενδύσεις σε άμεσες και οικονομικά αποδοτικές λύσεις, όπως η ηλιακή και η αιολική ηλεκτροπαραγωγή.»

Αντίθετα από τις κυβερνητικές διακηρύξεις για επιστροφή του άνθρακα, η αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης αποτέλεσε κίνητρο για τη λιγνιτική περιφέρεια Eastern Wielkopolska να προχωρήσει στην απόφαση απεξάρτησης από τον άνθρακα έως 2030 και να μπει στην τροχιά της Δίκαιης Μετάβασης, όπως επισημάνθηκε στην 7η συνάντηση της Πλατφόρμας Δίκαιης Μετάβασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Την περιοχή μάλιστα επισκέφτηκε πρόσφατα ο Επίτροπος Τίμερμανς, κατά την επίσκεψη του οποίου επισημάνθηκε ότι το τελευταίο ανοιχτό ορυχείο στην περιοχή πρόκειται να κλείσει το επόμενο έτος (δηλαδή το 2024), ενώ οι μονάδες παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα θα κλείσουν σταδιακά. Η περιοχή στοχεύει στο να γίνει πρωτοπόρος στον μετασχηματισμό στην Πολωνία και να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2040 με μέριμνα για όσους πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση. Σε αυτή την κατεύθυνση αποσκοπεί η δημιουργία ενός νέου οικονομικού μοντέλου, στο οποίο σημαντικό ρόλο κατέχει η αποκατάσταση των πρώην λιγνιτικών πεδίων.

Επίσης, το Κατοβίτσε της Σιλεσίας, αποτελεί σήμερα παράδειγμα αξιοποίησης των πόρων της μετάβασης, προσέλκυσης επενδύσεων και αξιοποίησης των κλειστών ορυχείων άνθρακα και μετάλλου. Μετά το σοκ της απανθρακοποίησης, η περιοχή πλέον βρίσκεται σε τροχιά ανάκαμψης, αποτελώντας επιχειρηματικό και πολιτιστικό κέντρο και μειώνοντας σημαντικά την ανεργία της περιοχής στο 5.2% από 21% που ήταν το 1990, όπως περιγράφεται στο σχετικό οδοιπορικό του Χρόνου Κοζάνης «Στοίχημα η αξιοποίηση των χρημάτων της Μετάβασης».