Ο Νίκος Μαντζάρης συμμετείχε, στις 16.6.2021, στη διαδικτυακή εκδήλωση «Δίκαιη ή “Γρήγορη” Μετάβαση στη Βόρεια Μακεδονία», της σειράς Environmental Charters, που συνδιοργανώθηκε από την Eko-svest και το Friedrich Ebert Stiftung. Στην εκδήλωση συμμετείχαν επίσης ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Χωροταξίας της Βόρειας Μακεδονίας Naser Nuredini, ο Γενικός Διευθυντής της εταιρίας ηλεκτροπαραγωγής AD ESM Vasko Kovacevski, ο ειδικός σύμβουλος ενέργειας για τον Αναπληρωτή Πρωθυπουργό, αρμόδιος για οικονομικά θέματα Viktor Andonov, και η Elena Nikolovska από την περιβαλλοντική ΜΚΟ Eko-svest.
Ο Νίκος Μάντζαρης παρουσίασε την ελληνική εμπειρία από την απολιγνιτοποίηση και την ως τώρα πορεία της μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά την απόφαση της Ελλάδας για απολιγνιτοποίηση, επεσήμανε ότι ήταν αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, ξεκινώντας από τη Συμφωνία των Παρισίων το 2015. Η Συμφωνία έθεσε σε λειτουργία τη διαδικασία τροποποίησης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, με αποτέλεσμα να προκύψουν πολύ υψηλές τιμές CO2 και να σταματήσουν οι επιδοτήσεις για τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη και λιθάνθρακα, ενώ παράλληλα η πρόοδος των τεχνολογιών ΑΠΕ τις κατέστησε πιο ανταγωνιστικές σε σχέση με τα ορυκτά καύσιμα. Τόνισε επίσης ότι αυτές οι αλλαγές είναι εδώ για να μείνουν, όπως σφραγίστηκε από την επιλογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας ως της κεντρικής αναπτυξιακής στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως το 2050. Όλα αυτά τα οικονομικά και πολιτικά δεδομένα οδήγησαν τον Έλληνα Πρωθυπουργό τον Σεπτέμβριο του 2019 στην ανακοίνωση της απεξάρτησης από τον λιγνίτη, αρχικά ως το 2028, και στη συνέχεια ως το 2025.
Φυσικά, μια τόσο σύντομη μεταβατική περίοδος θέτει πολλές προκλήσεις, ξεκινώντας από τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχουν προκύψει από τις δεκαετίες λιγνιτικής δραστηριότητας σε συνδυασμό με την εξάρτηση των τοπικών οικονομιών από τον λιγνίτη. Η εξάρτηση αυτή μάλιστα, είναι η υψηλότερη σε σχέση με όλες τις εξορυκτικές περιφέρειες στην ΕΕ-27 όπως προκύπτει από συγκρίσεις με ποικιλία δεικτών. Παράλληλα, η Δυτική Μακεδονία ξεκινά τη μετάβασή της και από μία ιδιαίτερα δυσμενή συνθήκη καθώς έχει τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και μακροχρόνιας ανεργίας ενώ η περιφέρεια Πελοποννήσου κατέχει την έκτη θέση. Η ανεργία επιδεινώνεται δε ακόμα περισσότερο από την παρατηρούμενη ραγδαία μείωση της ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη, καθώς η Ελλάδα έχει τον υψηλότερο ρυθμό μείωσης ανάμεσα στις λιγνιτοπαραγωγές χώρες της ΕΕ-27.
Ίσως η πιο αισιόδοξη προοπτική για την μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών της Ελλάδα προκύπτει από την κοινή δράση και τη στενή συνεργασία μεταξύ των δημάρχων των λιγνιτικών περιοχών και των περιβαλλοντικών ΜΚΟ και δεξαμενών σκέψης τα τελευταία χρόνια. Αυτές οι συνέργειες έχουν οδηγήσει στη θέσπιση Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, την ένταξη της Δ. Μακεδονίας ως μία από τις 3 πιλοτικές περιφέρειες στην πλατφόρμα των υπό μετάβαση λιγνιτικών περιοχών (Coal Regions in Transition Platform) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την ίδρυση από τον τέως δήμαρχο Κοζάνης του ευρωπαϊκού φόρουμ των δημάρχων Δίκαιης Μετάβασης αλλά και το άνοιγμα της δημόσιας συζήτησης στη Δυτική Μακεδονία γύρω από θέματα μετάβασης από το 2016.
Στη συνέχεια ο Νίκος Μάντζαρης περιέγραψε τους βασικούς πυλώνες του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης που ανακοινώθηκε με καθυστέρηση τον Ιανουάριο του 2020. Καυτηρίασε επίσης την αδράνεια ετών που επέδειξαν προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις στη διαμόρφωση ενός σχεδίου μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές της χώρας λόγω αδυναμίας κατανόησης των επερχόμενων εξελίξεων και προσπαθειών διαιώνισης του λιγνιτικού μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής. Παρουσίασε επιπλέον τα θετικά στοιχεία του ελληνικού σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης, που ξεκίνησε να διαμορφώνεται μόλις τον Μάρτιο του 2020, όπως η διατήρηση του ενεργειακού χαρακτήρα των λιγνιτικών περιοχών, η στροφή στις ΑΠΕ και την αποθήκευση ενέργειας, η έμφαση στον πρωτογενή τομέα αλλά και την έρευνα και καινοτομία. Ανέλυσε ωστόσο και τις ελλείψεις και τα προβλήματα που το συνοδεύουν τα οποία αφορούν τόσο τις διαδικασίες όσο και το περιεχόμενο. Εκτός από την κεντρική και εκ των άνω προς τα κάτω διαμόρφωσή του, τα αρνητικά στοιχεία του σχεδίου μπορούν να συνοψιστούν σε ανεπαρκή χρηματοδότηση, εστίαση σε επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, περιορισμένη εστίαση στην αποθήκευση ενέργειας, αδικαιολόγητη χρήση ορυκτού αερίου για θέρμανση και απουσία σχεδίου αποκατάστασης γαιών. Κατά συνέπεια, χρειάζονται περισσότεροι πόροι, τα πολιτικά κόμματα πρέπει να καταλήξουν σε συναίνεση, οι τοπικές κοινότητες θα πρέπει να γίνουν μέρος της μετάβασης, μέσω ενεργειακών κοινοτήτων, και θα πρέπει επίσης να είναι καλύτερα ενημερωμένες ώστε να συμμετέχουν περισσότερο στις διαδικασίες διαβούλευσης και διακυβέρνησης. Τόνισε τέλος ότι με τα νέα δεδομένα που θέτει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η μετάβαση για να είναι μακροχρόνια βιώσιμη, πρέπει να είναι απαραιτήτως πράσινη.
Ανακεφαλαιώνοντας, ο Νίκος Μάντζαρης εστίασε στα μαθήματα από την περίπτωση της Ελλάδας, από τα οποία μπορούν να επωφεληθούν κι άλλες χώρες που σχεδιάζουν τη μετάβαση τους τώρα. Τόνισε το μεγάλο σφάλμα της Ελλάδας της απώλειας χρόνου από τον σχεδιασμό της επόμενης μέρας, αλλά στάθηκε και στην επιτάχυνση που παρατηρήθηκε προς τη σωστή κατεύθυνση μετά την ανακοίνωση της απόφασης για απολιγνιτοποίηση. Το συμπέρασμα ήταν ότι οι γρήγορες αποφάσεις, όσο και δύσκολες να είναι, αποτελούν κλειδί για την έναρξη σχεδιασμού με τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Υπογράμμισε επίσης τα επιτεύγματα της δραστηριοποίησης των δημάρχων και τόνισε τη χρησιμότητα της συμμετοχής και της συνεργασίας μεταξύ ΜΚΟ, εργαζομένων και δημάρχων στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε ολόκληρη την ομιλία του Νίκου Μάντζαρη (στα Αγγλικά) εδώ:
