Στη δεύτερη ετήσια συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης που έγινε στην Πτολεμαΐδα συμμετείχαν η Ιωάννα Θεοδοσίου και ο Νίκος Μάντζαρης από το Green Tank, όπου είχαν την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις για την πορεία υλοποίησης του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ) με μέλη της Ειδικής Υπηρεσίας Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΕΥΔΑΜ), της Ευρωπαϊκής Επιτροπής καθώς και άλλα μέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης.
Σε ό,τι αφορά την πορεία υλοποίησης του ΠΔΑΜ κατά το πρώτο έτος λειτουργίας του, το Green Tank ξεχωρίζει το πρώτο πρόγραμμα χρηματοδότησης έργων αυτοπαραγωγής με αποθήκευση από ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα που αφορά δήμους και συναφείς φορείς στις υπό μετάβαση περιοχές ύψους 41.8 εκ. ευρώ. Ωστόσο θεωρούμε ότι είναι αναγκαίο να χρηματοδοτηθούν αντίστοιχα έργα από πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεδομένου ότι τόσο το ενδιαφέρον όσο και οι ανάγκες είναι αυξημένες, ειδικά στη Δυτική Μακεδονία.
Επίσης ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το πρόγραμμα χρηματοδότησης αντλιών θερμότητας καθώς και συστημάτων αυτοπαραγωγής με αποθήκευση στη Δ. Μακεδονία ύψους 12 εκ. ευρώ. Η ραγδαία αύξηση του ρυθμού εγκατάστασης αντλιών θερμότητας είναι κεντρικός στόχος του ευρωπαϊκού σχεδίου REPowerEU για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, ενώ ο εξηλεκτρισμός της θέρμανσης αποτελεί θεμελιώδη προτεραιότητα για την απανθρακοποίηση του κρίσιμου τομέα των κτιρίων. Ωστόσο, οι διαθέσιμοι πόροι είναι δυσανάλογα λίγοι σε σχέση με τις ανάγκες για τέτοια συστήματα στη Δυτική Μακεδονία.
Επιπλέον θεωρούμε κρίσιμο στοιχείο για την επιτυχία του προγράμματος την ενίσχυση και τη διεύρυνση της διαβούλευσης με την ΕΥΔΑΜ καθώς και διάδραση μεταξύ των μελών της Επιτροπής Παρακολούθησης στη βάση των τευχών εξειδίκευσης και του σχεδιασμού των αντίστοιχων προσκλήσεων. Σε αυτό πλαίσιο προτείνουμε την αποστολή όλων το σχολίων που κατατίθενται σε κάθε διαδικασία διαβούλευσης προς τα μέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης, ώστε να υπάρχει γνώση των προβληματισμών και πιθανών διαφορετικών προσεγγίσεων, καθώς και την ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ των μελών της Επιτροπής. Θα ήταν επίσης πολύ χρήσιμο αν υπήρχε αλληλεπίδραση μεταξύ της Επιτροπής Παρακολούθησης και των Εδαφικών Επιτροπών που έχουν ξεκινήσει τη λειτουργία τους στις περιοχές μετάβασης.
Τα νέα τεύχη εξειδίκευσης που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν στη συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης, προορίζονται για τη χρηματοδότηση των ακόλουθων δράσεων:
- Ζώνη καινοτομίας στη Δυτική Μακεδονία (€ 8 εκ.),
- Παρεμβάσεις ενδυνάμωσης του εργατικού δυναμικού (€ 18 εκ.),
- Πρόγραμμα εξατομικευμένης παρέμβασης για άνεργους νέους (€ 34 εκ.),
- Ειδικό Πρόγραμμα επιχορήγησης επιχειρήσεων για την απασχόληση ανέργων, πρώην εργαζομένων στις επιχειρήσεις που επλήγησαν λόγω της απολιγνιτοποίησης στη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη (€73 εκ.)
- Αναβάθμιση και διεύρυνση των κοινωνικών και προνοιακών υπηρεσιών στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (€ 8 εκ.)
- Ταμείο Χαρτοφυλακίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης για στήριξη τόσο μικρομεσαίων όσο και μεγάλων επιχειρήσεων (€ 70 εκ.)
- Εργασίες αποκατάστασης και αναγέννησης Ορυχείου Βεγόρας (€ 4 εκ.)
- Λειτουργία ΕΦΕΠΑΕ για την υποστήριξη της ΕΥΔΑΜ σε δράσεις που αφορούν κρατικές ενισχύσεις (€ 2 εκ.).
Συμπεριλαμβανομένων αυτών των τευχών εξειδίκευσης, οι πόροι του ΠΔΑΜ οι οποίοι , έχουν εξειδικευτεί αθροιστικά, από την έναρξη της υλοποίησης του προγράμματος, ανέρχονται σε € 799 εκ. (49% του συνόλου των €1.63 δις του προγράμματος). Για το 31.2% αυτών των πόρων (€ 249.34 εκ.) έχουν εκδοθεί προσκλήσεις, ενώ οι εντάξεις ανέρχονται σε € 176.2 εκ. (22% των εξειδικεύσεων).
Ανησυχίες προκαλεί η δέσμευση πόρων € 30.4 εκ. από το ΠΔΑΜ για την αποκατάσταση έκτασης 1420 στρεμμάτων στα ορυχεία της Βεγόρας. Παρά το γεγονός ότι ο ρυπαίνων είναι μια χρεοκοπημένη εταιρία και αδυνατεί να καλύψει τα έξοδα αποκατάστασης, με αυτή τη δράση δεν παύει να παραβιάζεται η θεμελιώδης αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» χωρίς να αναφέρεται αν και σε ποιες ενέργειες προέβη η ελληνική πολιτεία προκειμένου να διασφαλίσει την εφαρμογή της. Επιπλέον, δεν παρέχονται πληροφορίες για τις μελλοντικές (μετά την αποκατάσταση) χρήσεις της εκτάσεων. Τέλος, υπογραμμίζεται ότι ενώ η συγκεκριμένη αποκατάσταση 1420 στρεμμάτων απαιτεί 30.4 εκ. (δηλαδή 21,408 ευρώ/στρέμμα) από το ΠΔΑΜ, για την αποκατάσταση 45.000-65.000 στρεμμάτων στα ορυχεία Πτολεμαΐδας προβλέπεται -σύμφωνα με τη σχετική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων- να διατεθούν περίπου 82.4 εκ. ευρώ (δηλαδή 1,830-1,260 ευρώ/στρέμμα) από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η διαφορετική κλίμακα των απαιτούμενων πόρων ανά στρέμμα για αυτές τις αποκαταστάσεις προκαλεί εύλογα ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των διαθέσιμων πόρων για την αποκατάσταση του συνόλου των εκτάσεων στα βασικά ορυχεία της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης.
Θετικά αποτιμάται η πρώτη στοχευμένη δράση για νέους ύψους 8.34 εκ. ευρώ που θα χρηματοδοτήσει προγράμματα εξατομικευμένης παρέμβασης για άνεργους νέους με υλοποίηση δράσεων διάγνωσης αναγκών, επαγγελματικής συμβουλευτικής και κοινωνικής ενδυνάμωσης. Ωστόσο οι ωφελούμενοι νέοι του προγράμματος θα είναι 600 (432 στη Δ. Μακεδονία και 168 στην Πελοπόννησο), τη στιγμή που σύμφωνα με τα στοιχεία της ΓΣΕΒΕ -τα οποία αναφέρονται στο τεύχος εξειδίκευσης-, οι «νέοι που δεν απασχολούνται, μορφώνονται ή εκπαιδεύονται» (ΝΕΕΤs) εκτιμώνται σε 12.000 περίπου μόνο στη Δυτική Μακεδονία. Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία της Eurostat που ανέλυσε το Green Tank, η Δυτική Μακεδονία βρίσκεται πολύ παραπάνω από τον μέσο όρο των 96 ανθρακικών περιφερειών της ΕΕ-27 σε ό,τι αφορά το πλήθος των ΝΕΕΤs. Συνεπώς, απαιτούνται επιπλέον πόροι για αυτού του είδους τη στήριξη των νέων, αλλά και για τη σύσταση ειδικού ταμείου νέων το οποίο θα ενισχύει οικονομικά τη διαμόρφωση και την υλοποίηση επιχειρηματικών σχεδίων νέων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί ουσιαστικότερα το εκρηκτικό πρόβλημα της ανεργίας των νέων που αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες απειλές για το μέλλον των λιγνιτικών περιοχών της χώρας.
Επίσης, η διαμόρφωση χρηματοδοτικού εργαλείου ύψους €70 εκ. για την υποστήριξη των ΜμΕ κυρίως είναι σε θετική κατεύθυνση και μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ενίσχυση της συμμετοχής τους στις προσκλήσεις του ΠΔΑΜ 2021 – 2027. Η δυνατότητα διαμόρφωσης χρηματοδοτικών εργαλείων στο πλαίσιο του Προγράμματος όπως αναδεικνύεται από τη σύσταση Ταμείου Χαρτοφυλακίου Δίκαιης Μετάβασης μπορεί να αξιοποιηθεί και σε άλλους τομείς, και ειδικότερα, όπως προαναφέρθηκε, για τη διαμόρφωση ενός ειδικού ταμείου νέων για την ενίσχυση επιχειρηματικών σχεδίων νέων στις περιοχές των ΕΣΔΙΜ.
Τέλος, σε ό,τι αφορά την αναβάθμιση και διεύρυνση των Κοινωνικών και Προνοιακών Υπηρεσιών στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, η πρόβλεψη για την απογευματινή λειτουργία των δομών κινείται σε θετική κατεύθυνση, καθώς θα μπορέσει να συμβάλλει στην καλύτερη εφαρμογή των προγραμμάτων. Ωστόσο η δράση δεν φαίνεται να εισάγει κάτι καινούριο ως δομή, πρακτική, ή προσέγγιση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των ευπαθών ομάδων που εντείνονται ειδικά λόγω της απολιγνιτοποίησης. Επίσης, δεν είναι σαφές αν οι ομάδες-στόχοι θα είναι αποκλειστικά οι ωφελούμενοι του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης, δηλαδή αν το πρόγραμμα απευθύνεται αποκλειστικά σε όσους είναι ήδη στο φάσμα της φτώχειας και του αποκλεισμού. Εκτιμούμε ότι κάτι τέτοιο μπορεί να περιορίσει σημαντικά τη συμμετοχή και την ουσιαστική εφαρμογή του προγράμματος και προτείνουμε η εν λόγω δράση να θέσει και λίγο ευρύτερα κριτήρια, ώστε να συμπεριληφθούν και ομάδες πολιτών που βρίσκονται σε πολύ δυσχερή κατάσταση λόγω απολιγνιτοποίησης.
