Από το 2018 οι ενεργειακές κοινότητες έχουν αποκτήσει κεντρικό ρόλο στην ενεργειακή μετάβαση της χώρας ως εργαλείο που ενισχύει τη συμμετοχή των πολιτών. Στο άρθρο της με τίτλο «Οι ενεργειακές κοινότητες σε νέα τροχιά» που δημοσιεύτηκε σε ειδικό αφιέρωμα της εφημερίδας «Η Αυγή της Κυριακής», η Ιωάννα Θεοδοσίου καταγράφει την εξέλιξή τους μέχρι σήμερα, καθώς και τις αλλαγές που έφερε η πρόσφατη αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου.
Όπως τονίζει το άρθρο, η εξέλιξη των ενεργειακών κοινοτήτων επηρεάστηκε σημαντικά από την περίοδο της ενεργειακής κρίσης που έφερε ραγδαία αύξηση στην αυτοπαραγωγή ενέργειας από ενεργειακές κοινότητες, πολίτες και φορείς, ενώ σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε ειδικά στις αιτήσεις για έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες. Την ίδια στιγμή θεσμικές εξελίξεις συμβάλλουν προς την ενίσχυση της αυτοπαραγωγής ενέργειας μέσω ενεργειακών κοινοτήτων.
Τέλος, η Ιωάννα Θεοδοσίου αναφέρεται στις προτεραιότητες της επόμενης περιόδου και στον κρίσιμο παράγοντα του νέου ΕΣΕΚ όπου χρειάζεται να τεθούν συγκεκριμένοι, φιλόδοξοι ποσοτικοί στόχοι για τις ενεργειακές κοινότητες, καθώς και να προβλεφθούν στόχοι και πόροι για τη συμμετοχή των ενεργειακών κοινοτήτων στην εξοικονόμηση ενέργειας.
Το ειδικό αφιέρωμα «Ενεργειακή Μετάβαση: Προβληματισμοί, προκλήσεις, εναλλακτικές» που περιλαμβάνει το άρθρο της Ιωάννας Θεοδοσίου δημοσιεύτηκε στην Αυγή της Κυριακής στις 26 Νοεμβρίου 2023.
Για περισσότερες πληροφορίες για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα και τις λιγνιτικές περιοχές με βάση τα τελευταία διαθέσιμα δεδομένα επισκεφθείτε το Παρατηρητήριο Ενεργειακών Κοινοτήτων του Green Tank.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο:
Οι ενεργειακές κοινότητες σε νέα τροχιά
Το 2018 θεσπίστηκε ένα πρωτοποριακό νομικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα. O ιδρυτικός νόμος 4513/2018 ενσωμάτωσε την πανευρωπαϊκή εμπειρία των ενεργειακών συνεταιρισμών αλλά και τον διάλογο εκείνης της περιόδου μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή Ενέργεια για όλους». Ύστερα από πέντε χρόνια εφαρμογής, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια επιτυχημένη νομοθεσία, αν αναλογιστεί κανείς ότι από το 2018 μέχρι σήμερα ιδρύθηκαν 1,677 ενεργειακές κοινότητες που συνεισφέρουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας κάτι περισσότερο από 1 GW (1,071.7MW)!
Η αποκέντρωση του ενεργειακού συστήματος έχει, λοιπόν, ξεκινήσει και η συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση ενισχύεται με εργαλεία όπως αυτό των ενεργειακών κοινοτήτων. Όμως, μέχρι σήμερα οι ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα αναπτύχθηκαν ταχύτερα ως επιχειρηματική δραστηριότητα και πιο αργά, αλλά συνεχώς αυξητικά, ως ένα εργαλείο κάλυψης ιδίων ενεργειακών αναγκών (αυτοπαραγωγή). Σε αυτό το συμπέρασμα οδηγούν τα δεδομένα για τα έργα ενεργειακών κοινοτήτων, όπου η συντριπτική πλειονότητα είναι εμπορικά (1,462 έργα ισχύος 1,064.2 MW), ενώ μόλις 25 έργα ισχύος 7.5MW λειτουργούν για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των μελών των ενεργειακών κοινοτήτων. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι από τότε που ξεκίνησε η ενεργειακή κρίση μέχρι και σήμερα, παρατηρείται ραγδαία αύξηση της αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, πολίτες και άλλους φορείς. Μάλιστα, την περίοδο Νοέμβριος 2022 – Αύγουστος 2023 η ηλεκτρισμένη ισχύς των έργων αυτοπαραγωγής συνολικά σχεδόν διπλασιάστηκε φτάνοντας τα 337.7 MW, ενώ τα αιτήματα αυτοπαραγωγής μόνο από ενεργειακές κοινότητες αυξήθηκαν κατά 292,5%.
Το θεσμικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες αναθεωρήθηκε τον Μάρτιο του 2023, ενσωματώνοντας σχετικές ευρωπαϊκές Οδηγίες[1]. Με τον ν.5037/2023, εισήχθησαν δύο νέοι τύποι ενεργειακών κοινοτήτων, οι Κοινότητες Ανανεώσιμης Ενέργειας (ΚΑΕ) και οι Ενεργειακές Κοινότητες Πολιτών (ΕΚΠ), ενώ από 01/04/2023 καταργήθηκε η δυνατότητα ίδρυσης νέων ενεργειακών κοινοτήτων βάσει του ιδρυτικού νόμου 4513/2018. Μέχρι σήμερα έχουν ιδρυθεί 8 ΚΑΕ και 1 ΕΚΠ, που ακόμα δεν λειτουργούν έργα. Πέραν αυτών όμως, η νέα νομοθεσία προσπάθησε να αντιμετωπίσει υπαρκτά προβλήματα, όπως η «πειρατεία» του θεσμού για λόγους κερδοσκοπίας, ο κορεσμός του δικτύου και η ταχύτερη σύνδεση εμπορικών έργων έναντι των έργων αυτοπαραγωγής. Για τον σκοπό αυτό περιόρισε δραστικά τη δυνατότητα διαμοιρασμού πλεονασμάτων χρήσης στα μέλη των ΚΑΕ και ΕΚΠ στο 20%, ενώ προέβλεψε τη διάθεση ηλεκτρικού χώρου 2 GW για έργα αυτοπαραγωγής και δημόσιων πόρων για την ενίσχυσή τους. Επίσης, τον Σεπτέμβριο του 2023 ενεργοποιήθηκε η πρώτη πρόσκληση για έργα αυτοπαραγωγής ενεργειακών κοινοτήτων στις υπό μετάβαση περιοχές από το Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021 – 2027, ύψους €41.795 εκ. Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη που ενισχύει τις ενεργειακές κοινότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης και σχετικών φορέων, όμως δεν απευθύνεται σε ενεργειακές κοινότητες από πολίτες και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Με αυτά τα νέα δεδομένα, οι ενεργειακές κοινότητες μπαίνουν πλέον σε μια καινούρια περίοδο. Σε αυτή τη νέα φάση είναι κρίσιμο το περιθώριο ισχύος 2 GW που δίνει η νέα νομοθεσία για έργα αυτοπαραγωγής, καθώς και η όποια επέκτασή του στο μέλλον, να διαμοιραστεί ισότιμα μεταξύ των διαφόρων κατηγοριών αυτοκαταναλωτών δίνοντας προτεραιότητα σε νοικοκυριά και πολίτες. Επίσης, για να υπερκεραστεί η ανεπάρκεια του ηλεκτρικού δικτύου, μέρος των διαθέσιμων πόρων μπορεί άμεσα να διοχετευτεί σε τεχνολογίες, όπως υβριδικά συστήματα φωτοβολταϊκών και αποθήκευσης για έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες που συστήνονται από πολίτες. Ακόμα, η συμμετοχή των πολιτών στα μεγάλα έργα ΑΠΕ που ήδη υλοποιούνται, μέσω της μετοχοποίησης των έργων, θα αποτελούσε σημαντικό βήμα για τον διαμοιρασμό των ωφελειών της πράσινης μετάβασης στις τοπικές κοινωνίες.
Σε κάθε περίπτωση, η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση θα πρέπει να αποτυπωθεί στην αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) μέσα από συγκεκριμένους, φιλόδοξους και ποσοτικούς στόχους για τις ενεργειακές κοινότητες. Στο ισχύον ΕΣΕΚ (2019) ο στόχος που έχει τεθεί για την αυτοπαραγωγή είναι τα 600MW έως το 2030, ενώ στο προσχέδιο του νέου ΕΣΕΚ που κατατέθηκε πρόσφατα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν περιλαμβάνεται κάποιος συγκεκριμένος ποσοτικός στόχος παρά μόνο μια γενική διατύπωση για τη σημασία των ΚΑΕ/ΕΚΠ στην προώθηση των ΑΠΕ. Δεδομένου ότι σήμερα τα εκκρεμή έργα αυτοπαραγωγής των ενεργειακών κοινοτήτων είναι ισχύος 1,349 ΜW, διαπιστώνεται ότι οι υφιστάμενες προβλέψεις υπολείπονται σημαντικά της πραγματικής δυναμικής των πολιτών. Ως εκ τούτου χρειαζόμαστε έναν νέο αυξημένο στόχο για την αυτοπαραγωγή και ειδικά για τις ενεργειακές κοινότητες. Αντίστοιχα, υπάρχει ανάγκη να προβλεφθεί ένας ακόμη φιλόδοξος στόχος και πόροι για τη συμμετοχή των ενεργειακών κοινοτήτων στην εξοικονόμηση ενέργειας.
Η νέα περίοδος των ενεργειακών κοινοτήτων βρίσκει τις τοπικές κοινωνίες να διεκδικούν δυναμικά τη συμμετοχή τους στην ενεργειακή μετάβαση. Ας μην χαθεί η ευκαιρία να διαμορφώσουμε ένα ανθεκτικό ενεργειακό σύστημα που να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της εποχής, θέτοντας την ενεργειακή δημοκρατία στο επίκεντρο.
[1] Οδηγία 2018/2001 (Οδηγία για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), REDII) και Οδηγία 2019/944 (Οδηγία για την Εσωτερική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, IEMD)
