Άρθρο της Ιωάννας Θεοδοσίου και του Όθωνα Καμινιάρη για τη σημασία του μηχανισμού διακυβέρνησης της μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών.
Ποια τα μοντέλα διακυβέρνησης που αναδεικνύονται από τη διεθνή εμπειρία και ποιες οι συστάσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής; Τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένας μηχανισμός για να εξασφαλίσει την “χρηστή” διακυβέρνηση; Η νέα έκθεση του Green Tank εξετάζει το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο γύρω από ζητήματα διακυβέρνησης, περιγράφει τα βασικά χαρακτηριστικά τριών επιτυχημένων μηχανισμών διακυβέρνησης σε ισάριθμες περιοχές υπό μετάβαση στην ΕΕ, ενώ προχωρά σε μια κριτική αποτίμηση του προτεινόμενου μηχανισμού για την Ελλάδα και καταθέτει προτάσεις για τη βελτίωσή του.
Το άρθρο με τίτλο “Γιατί μας φορά η διακυβέρνηση της μετάβασης των λιγνιτικών μας περιοχών; Για να πετύχουμε ένα δίκαιο μεταλιγνιτικό μέλλον” δημοσιεύτηκε στο huffingtonpost.gr στις 22.07.2021.
Ακολουθεί το πλήρες άρθρο:
Η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε τροχιά ενεργειακής μετάβασης, με την απόσυρση των λιγνιτικών της μονάδων να έχει ήδη ξεκινήσει, ενώ η οριστική απεξάρτηση της χώρας από τον λιγνίτη προγραμματίζεται για το 2025. Το μεγάλο στοίχημα σε αυτή την πορεία είναι η διασφάλιση μιας κοινωνικά δίκαιης μετάβασης που θα δίνει ένα νέο όραμα για τα ενεργειακά κέντρα της χώρας.
Ρόλο κλειδί για να επιτευχθεί αυτό όμως, έχει ο μηχανισμός διακυβέρνησης που θα οικοδομηθεί, δηλαδή, οι ποικίλοι τρόποι με τους οποίους οι διάφοροι δρώντες και εμπλεκόμενοι φορείς αλληλεπιδρούν, συνεργάζονται και μετέχουν στη λήψη αποφάσεων για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση του συλλογικού στόχου της μετάβασης.
Υπάρχουν διάφορα μοντέλα διακυβέρνησης, που χαρακτηρίζονται άλλοτε από ισχυρότερη εμπλοκή της κεντρικής κυβέρνησης (top-down) ή της τοπικής αυτοδιοίκησης (bottom-up), ενώ άλλες φορές είναι υβριδικά, ακολουθώντας μια μεικτή προσέγγιση.
Μάλιστα, σε συγκριτική παρουσίαση των μοντέλων διακυβέρνησης, η Παγκόσμια Τράπεζα επισημαίνει με σαφήνεια ότι το top-down μοντέλο είναι το λιγότερο αποτελεσματικό από τα τρία.
Ανεξαρτήτως, όμως, του μοντέλου που θα επιλεγεί, η «χρηστή» διακυβέρνηση της μετάβασης πρέπει πάντα να εδράζεται στις εξής 6 κομβικές αξίες:
- τη διαφάνεια,
- τη συμμετοχή,
- το κράτος δικαίου,
- την ισότητα και τη συμμετοχικότητα,
- την αποτελεσματικότητα και τη λογοδοσία.
Από την απόφαση απολιγνιτοποίησης έως σήμερα, ο μηχανισμός διακυβέρνησης της μετάβασης στην Ελλάδα έχει εξελιχθεί και εμπλουτιστεί με επιπλέον δομές. Παρόλα αυτά, μέχρι στιγμής παραμένεισυγκεντρωτικός και ο σχεδιασμός που έχει προταθεί εδράζεται σε με μια top-down λογική με βασική στόχευσή του τη διαχείριση των πόρων του ΠΔΑΜ 2021-2027.
Είναι, επίσης, πολυδαίδαλος και με αρκετές ασάφειες, όσον αφορά στις αρμοδιότητες και στους ρόλους των 11 διαφορετικών δομών που θα τον αποτελούν, και κυρίως στον τρόπο της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης.
Ακόμα, η εκπροσώπηση των τοπικών αρχών, των τοπικών κοινωνιών είναι ανεπαρκής, της δε κοινωνίας των πολιτών ανύπαρκτη, εγείροντας, έτσι, ζητήματα επαρκούς συμμετοχικότητας και εκπροσώπησης.
Όλα αυτά βρίσκονται σε αντίθεση με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Παγκόσμιας Τράπεζας, τη διεθνή πρακτική, αλλά και τη γνώμη των πολιτών των λιγνιτικών περιοχών της χώρας, όπως αυτή έχει καταγραφεί σε δημοσκοπήσεις.
Η διεθνής εμπειρία μας έχει διδάξει ότι η Δίκαιη Μετάβαση αποτελεί μια μακροχρόνια διεργασία οικονομικού και κοινωνικού μετασχηματισμού, που απαιτεί ευρύτερες συμμετοχικές δομές διακυβέρνησης και μακροχρόνια προοπτική. Δεν πρόκειται αποκλειστικά για μια άσκηση διαχείρισης πόρων, αλλά για τη διαμόρφωση των δομών αυτών που θα οδηγήσουν σε ένα αειφόρο μέλλον τις λιγνιτικές περιοχές, ανεξάρτητα από πολιτικούς συσχετισμούς αλλά και συγκεκριμένα χρηματοδοτικά μέσα.
Οι βελτιώσεις του προτεινόμενου μηχανισμού διακυβέρνησης στην κατεύθυνση της διεύρυνσης της συμμετοχικότητας αποτελούν πάγιο αίτημα των τοπικών κοινωνιών, στοιχείο το οποίο έχει αναδείξει το Green Tank και άλλοι φορείς με διάφορους τρόπους, όπωςέρευνες γνώμης, αλλά καιψηφιακά εργαστήρια δομημένου διαλόγου.
Οι κοινωνίες των λιγνιτικών περιοχών αποζητούν ένα σαφώς λιγότερο συγκεντρωτικό μοντέλο για την υλοποίηση της μετάβασης και της διαχείρισης των οικονομικών πόρων, το οποίο να είναι πιο συμμετοχικό και συμπεριληπτικό και, ως εκ τούτου, να στηρίζεται περισσότερο στην τοπική αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ βαθμού και λιγότερο στην κεντρική κυβέρνηση.
Η ενίσχυση δε της συμμετοχικότητας στον μηχανισμό διακυβέρνησης είναι απολύτως εφικτή, χωρίς αυτό να περιορίζει καθόλου την αποτελεσματικότητα, όπως δείχνει η διεθνής εμπειρία. Τέτοια μοντέλα διακυβέρνησης ήδη εφαρμόζονται σε περιοχές υπό μετάβαση.
Η Τσεχία άλλαξε το αρχικό μοντέλο διακυβέρνησης από top-down σε ένα υβριδικό σύστημα, όπου κάτω από τα αρμόδια Υπουργεία λειτουργούν δομές κατ’ αντιστοιχία σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.
Η Σλοβακία αποτελεί παράδειγμα συνδιαμόρφωσης του σχεδιασμού της μετάβασης, με έντονα bottom-up στοιχεία και ισχυρή εμπλοκή των ενδιαφερομένων μερών.
Η Γερμανία, τέλος, φημίζεται για τη σύσταση κυβερνητικών οργανισμών ή οχημάτων ειδικού σκοπού (SPV) για τις αποκαταστάσεις γαιών, διαμορφώνοντας με αυτό τον τρόπο έναν μηχανισμό που εξασφαλίζει την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση.
Στη βάση, λοιπόν, όλων των παραπάνω, η νέα έκθεση του Green Tank «Η διακυβέρνηση της Δίκαιης Μετάβασης στην Ελλάδα και την Ευρώπη» διατυπώνει προτάσεις για τη διαμόρφωση ενός δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος διακυβέρνησης για τις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας:
- Συστηματική ενημέρωση, εύκολα προσβάσιμη πληροφόρηση για την πορεία της μετάβασης καθώς και ανοιχτές και διαφανείς διαδικασίες διαβούλευσης.
- Διεύρυνση των Εταιρικών Σχέσεων, ώστε να συμπεριλάβουν όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και κυρίως εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών.
- Συμμετοχή των δημάρχων των πέντε ενεργειακών δήμων και των Προέδρων των Περιφερειακών Ενώσεων Δήμων των πέντε υπό μετάβαση περιφερειών στη Συντονιστική Επιτροπή.
- Εκπροσώπηση της τοπικής αυτοδιοίκησης, περιβαλλοντικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών στον φορέα υλοποίησης της μετάβασης, τη Μετάβαση Α.Ε.
- Σύσταση Περιφερειακών Επιτροπών Μετάβασης, ώστε να αποτελέσουν τους περιφερειακούς εγγυητές της μετάβασης, όντας επιφορτισμένες με την κατάρτιση και την αναθεώρηση ανά διετία περιφερειακών σχεδίων δράσης, τα οποία θα εξειδικεύουν τον κεντρικό σχεδιασμό.
Η επιτυχία της μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές θα κριθεί, μεταξύ άλλων, από τον βαθμό που οι τοπικές κοινωνίες θα εμπλακούν και θα την οικειοποιηθούν, θα αισθανθούν, με άλλα λόγια, τη μετάβαση ως «δική τους υπόθεση» και όχι ως ένα ακόμα ΕΣΠΑ.
Είναι κρίσιμο σε αυτή τη φάση του τελικού σχεδιασμού και λίγο πριν την έναρξη της υλοποίησης, να διαμορφωθεί ένας μηχανισμός διακυβέρνησης με όρους κοινωνικής δικαιοσύνης, διαφάνειας, ισότητας, συμμετοχικότητας και αποτελεσματικότητας. Θα αποτελέσει μια ουσιαστική διασφάλιση για ένα δίκαιο μεταλιγνιτικό μέλλον.
Σημείωση:
Μπορείτε να διαβάσετε το πλήρες κείμενο της έκθεσης Η διακυβέρνηση της Δίκαιης Μετάβασης στην Ελλάδα και την Ευρώπη
