Ο Νίκος Μάντζαρης, Αναλυτής Πολιτικής του Green Tank, συμμετείχε στη διαδικτυακή εκδήλωση του Ιδρύματος Friedrich-Ebert-Stiftung στην Αθήνα με θέμα „Power to the People“: η διαμόρφωση της απολιγνιτοποίησης με έναν κοινωνικά δίκαιο τρόπο.
Στην εισήγησή του αναφέρθηκε αρχικά στις ιδιαιτερότητες της μετάβασης στις λιγνιτικές περιοχές της Ελλάδας συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ, επισημαίνοντας πως ο βαθμός εξάρτησης των τοπικών κοινωνιών από τον λιγνίτη – στη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη – είναι ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη. Αυτό εκφράζεται τόσο μέσω της υψηλότερης κατά κεφαλήν παραγωγής λιγνίτη όσο και στο μεγαλύτερο ποσοστό εργαζομένων στη λιγνιτική βιομηχανία επί του συνόλου των εργαζομένων στη βιομηχανία. Επιπλέον οι ελληνικές λιγνιτικές περιοχές εμφανίζουν τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας και μακροχρόνιας ανεργίας, κάτι που ενισχύεται από το γεγονός ότι η μείωση της λιγνιτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα είναι η ταχύτερη στην ΕΕ.
Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στο Master Plan, το σχέδιο για τη μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών στην Ελλάδα, τα βασικά του στοιχεία και τους διαθέσιμους πόρους για την υλοποίησή του, καθώς και στα «Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης» (ΕΣΔΙΜ).
Στα θετικά του σημεία, ο Νίκος Μάντζαρης τόνισε τη διατήρηση του ενεργειακού χαρακτήρα των λιγνιτικών περιοχών οι οποίες στο εξής αντί για τον ρυπογόνο λιγνίτη θα προσφέρουν στη χώρα απολύτως καθαρή ενέργεια μέσα από φωτοβολταϊκά συνολικής ισχύος 2,55 GW, μια τεράστια νέα ισχύς για τα δεδομένα της Ελλάδας.
Επιπλέον, το σχέδιο ενισχύει και τις ΑΠΕ μικρής κλίμακας για αυτοπαραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από πολίτες και ενεργειακές κοινότητες καθώς και για έργα αποθήκευσης ενέργειας και κάλυψης των ιδίων αναγκών θέρμανσης.
Είναι σημαντικό πως η έμφαση στις ενεργειακές κοινότητες δεν υπήρχε στο αρχικό σχέδιο, αλλά υιοθετήθηκε μετά την παρέμβαση της κοινωνίας των πολιτών. Το ίδιο ισχύει και για την έμφαση των ΕΣΔΙΜ στην εξοικονόμηση ενέργειας, η οποία επίσης συμπεριλήφθηκε στα σχέδια μετά τις διαβουλεύσεις.
Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση, ο Νίκος Μάντζαρης επεσήμανε πως το σύνολο των πόρων (ευρωπαϊκών και εθνικών) για τις 2 λιγνιτικές περιοχές για την περίοδο 2021-2027 αγγίζουν τα 2δις ευρώ, το οποίο δεν συμπεριλαμβάνει τη χρήση ιδιωτικών κεφαλαίων μέσω του InvestEU. Επιπλέον, ένα μέρος των ετήσιων δημόσιων εσόδων από τη δημοπράτηση CO2 διοχετεύεται στις λιγνιτικές περιοεχές. Από το 2018 όταν πρωτοεφαρμόστηκε το μέτρο έως το 2021, συγκεντρώθηκαν περίπου 112 εκατομμύρια ευρώ μέσω αυτής της πηγής.
Στη συνέχεια της εισήγησής του παρέθεσε τα βασικότερα προβλήματα του σχεδιασμού της μετάβασης και τις μεγαλύτερες προκλήσεις, κυρίως στον απόηχο της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία.
Σε ό,τι αφορά τα αρνητικά σημεία του σχεδιασμού, επεσήμανε μεταξύ άλλων πως δεν συμπεριλαμβάνει επενδύσεις σε θερμική αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ μέσω μετατροπής υφιστάμενων λιγνιτικών μονάδων σε υποδομές αποθήκευσης, λύση που προσφέρει στη χώρα απολύτως απαραίτητες υποδομές αποθήκευσης για να συνοδεύσουν υψηλές διεισδύσεις ΑΠΕ, είναι γρήγορα υλοποίησιμη και διατηρεί θέσεις εργασίας. Επιπλέον, το μέλλον της τηλεθέρμανσης στηρίζεται αποκλειστικά στο ορυκτό αέριο και όχι στις αντλίες θερμότητες και τις ΑΠΕ που είναι οι μόνες κλιματικά βιώσιμες επιλογές.
Όσον αφορά τις μελλοντικές προκλήσεις, σχολίασε καταρχάς τους κινδύνους που ενέχουν τα σενάρια περί επιστροφής στον λιγνίτη τόσο για τις κλιματικές επιδόσεις της χώρας όσο και οικονομικά λόγω της αυξανόμενης τιμής του CO2 στο χρηματιστήριο ρύπων. Σε αυτό το πλαίσιο αναφέρθηκε στην πρόσφατη ανάλυση του Green Tank, η οποία έδειξε ότι η εμπροσθοβαρής ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ελλάδα μπορεί να συμβάλλει στην απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο πολύ περισσότερο από την επιστροφή στον λιγνίτη και μάλιστα όχι μόνο μεσο-μακροπρόθεσμα ως το 2030 αλλά και βραχυπρόθεσμα εντός 2022.
Η δεύτερη μεγάλη πρόκληση για τη μετάβαση είναι άμεσα συνδεδεμένη με το συγκεντρωτικό, top-down σύστημα διακυβέρνησης. Σε αντίθεση με αρκετά άλλα συστήματα διακυβέρνησης στην Ευρώπη (π.χ. Γερμανία, Τσεχία, Σλοβακία), στην Ελλάδα όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται κεντρικά, χωρίς τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, της κοινωνίας των πολιτών και των εργαζομένων. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την κοινωνική αποδοχή της συνολικής διαδικασίας της μετάβασης, που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή έκβασή της.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στις 12 Μαΐου 2022. Συμμετείχαν, επίσης, οι Frederik Moch, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Διαρθρωτικής Πολιτικής και Πολιτικής για τη Βιομηχανία και τις Υπηρεσίες, Ομοσπονδία Γερμανικών Συνδικάτων (DGB), και ο Ιωάννης Γκουτζαμάνης, Γραμματέας Περιβάλλοντος, Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ). Τον συντονισμό της συζήτησης είχε η Monika Berg, Project Manager, FES Αθήνας.
Μπορείτε να παρακολουθήσετε το βίντεο της εκδήλωσης εδώ:
