Ο νέος κανονισμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και οι συνέπειές του για την Ελλάδα

Ανάλυση του Νίκου Μάντζαρη μετά την ολοκλήρωση των τριμερών διαπραγματεύσεων στις Βρυξέλλες για τον νέο Κανονισμό λειτουργίας της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και το ακανθώδες ζήτημα της συμμετοχής ή μη μονάδων κάρβουνου σε μηχανισμούς διασφάλισης ισχύος (ΜΔΙ).

Η ανάλυση δημοσιεύτηκε στο energypress.gr στις 20 Δεκεμβρίου 2018. Ακολουθεί το πλήρες άρθρο:

Μηχανισμοί Διασφάλισης Ισχύος: Η Ευρώπη λέει όχι στο κάρβουνο

Μετά από μια μαραθώνια συνεδρίαση 17 ωρών ολοκληρώθηκε την Τρίτη στις Βρυξέλλες η έκτη και τελευταία συνεδρίαση των διαπραγματευτών από το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωκοινοβούλιο γύρω από τον νέο Κανονισμό λειτουργίας της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Το -με διαφορά- πιο ακανθώδες ζήτημα που απασχόλησε τους διαπραγματευτές από την έναρξη των τριμερών διαπραγματεύσεων και που εμπόδιζε ως την τελευταία στιγμή την επίτευξη συμφωνίας, ήταν η συμμετοχή ή μη μονάδων κάρβουνου σε μηχανισμούς διασφάλισης ισχύος (ΜΔΙ).

Δυστυχώς πολύ συχνά ως τώρα τέτοιοι μηχανισμοί χρησιμοποιήθηκαν για να κρατήσουν στη ζωή οικονομικά μη βιώσιμες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής σε όλη την Ευρώπη. Έρευνα της Greenpeace έδειξε ότι τα δύο τρίτα των €58 δις που πλήρωσαν κι εξακολουθούν να πληρώνουν οι Ευρωπαίοι πολίτες σε ΜΔΙ  πηγαίνουν σε μονάδες καύσης κάρβουνου. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι υπάρχει επάρκεια ισχύος σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και ότι μόνο οι μονάδες κάρβουνου ευθύνονται για το 18% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ και για 19.500 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλούν.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εμφανίστηκε αποφασισμένη να βάλει ένα τέλος σε αυτόν τον παραλογισμό που απειλούσε να εκτροχιάσει την ΕΕ από τους κλιματικούς της στόχους και ταυτόχρονα να συνεχίσει να πλήττει οικονομικά τους Ευρωπαίους πολίτες. Έτσι στην αρχική της πρόταση, πριν από 2 χρόνια,  πρότεινε το όριο αποκλεισμού από τους ΜΔΙ συμβατό με τις κλιματικές δεσμεύσεις της ΕΕ. Το όριο που προτάθηκε ήταν αυτό των 550 γραμμαρίων CO2 ανά παραγόμενη KWh που οδηγούσε στον αποκλεισμό από τους ΜΔΙ όλων των κρατών μελών τις μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που υπερβαίνουν το παραπάνω όριο, δηλαδή τις μονάδες που καίνε κάρβουνο και λιγνίτη. Ειδικότερα, πρότεινε οι νέες μονάδες κάρβουνου να μην μπορούν να συμμετάσχουν καθόλου σε ΜΔΙ, ενώ οι υφιστάμενες μονάδες να αποκλειστούν από το 2025 και μετά.

Παρά τις απόπειρες όχι μόνο για τροποποίηση αλλά ακόμα και για ακύρωση της  ιδέας αποκλεισμού μονάδων κάρβουνου από ΜΔΙ, η αρμόδια Επιτροπή Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας του Ευρωκοινοβουλίου (ITRE) ψήφισε τελικά μια πρόταση που ήταν ακόμα πιο φιλόδοξη σε σχέση με την αρχική της Κομισιόν.  Η στάση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως, ήταν δραστικά διαφορετική από αυτή της Κομισιόν και του Ευρωκοινοβουλίου αφού, παρά τις αντιρρήσεις πολλών κρατών μελών, αποφάσισε να υιοθετήσει μια γενική θέση που υποστηρίζει τη συμμετοχή υφιστάμενων μονάδων κάρβουνου σε ΜΔΙ ως το 2035, αλλά και νέων ως το 2025.

Πρωταγωνίστρια σε αυτή την αρνητική στάση του Συμβουλίου ήταν η Πολωνία, η οποία με 78% συμμετοχή του κάρβουνου στο μίγμα ηλεκτροπαραγωγής της, δεν ήθελε εξαρχής κανένα περιορισμό στα χρήματα με τα οποία θα επιδοτούσαν οι Πολωνοί καταναλωτές τη λειτουργία των μονάδων κάρβουνου. Μάλιστα τον Φεβρουάριο του 2018, κι ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η διαδικασία διαπραγμάτευσης του φακέλου στους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, η Πολωνία απέσπασε την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Πολωνικό ΜΔΙ, που εκτιμάται ότι θα επιδοτήσει με €14 δις τη λειτουργία και πολλών μονάδων κάρβουνου, μεταξύ των οποίων και της νέας, σχεδιαζόμενης μονάδας «Ostroleka C» ισχύος 1GW.

Ένθερμος υποστηρικτής της Πολωνικής θέσης στο Συμβούλιο των Υπουργών υπήρξε η Ελλάδα, στην προσπάθειά της να εξασφαλίσει πόρους για τη λειτουργία της, κατά γενική πλέον ομολογία, οικονομικά ασύμφορης νέας λιγνιτικής μονάδας «Πτολεμαΐδα 5». Μάλιστα η Ελλάδα έστειλε και επιστολή στην Αυστριακή προεδρία προτείνοντας τροποποίηση του σχετικού άρθρου του Κανονισμού ώστε να μπορεί ειδικά η Πτολεμαΐδα 5 να μετέχει σε ΜΔΙ. Αντίστοιχη στήριξη επιθυμούσε η ελληνική κυβέρνηση και για τις υπόλοιπες λιγνιτικές μονάδες, σε μια απόπειρα να καταστήσει ελκυστική την αγορά λιγνιτικών μονάδων από τους επίδοξους επενδυτές, και μάλιστα σε βάθος χρόνου.         

Οι έντονες διαφωνίες μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από τη μία, και, στην ουσία, περιορισμένου αριθμού κρατών μελών από την άλλη, συνεχίστηκε ως και την τελευταία συνεδρίαση των διαπραγματευτών. Χαρακτηριστική του διχασμού εντός του Συμβουλίου γύρω από το ζήτημα ήταν η επιστολή που απέστειλαν στην Αυστριακή προεδρία την προηγουμένη της τελευταίας συνεδρίασης των τριμερών διαπραγματεύσεων 11 κράτη μέλη (Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία) ζητώντας την όσο το δυνατόν ταχύτερη παύση των επιδοτήσεων σε μονάδες κάρβουνου μέσω μηχανισμών διασφάλισης ισχύος, σε πλήρη αντίθεση με τη στάση Πολωνίας, Ελλάδας και Βουλγαρίας κυρίως.

Η αντίδραση σε αυτήν την πρόταση των 11  από τις χώρες που επιμένουν στο κάρβουνο ήρθε με την επαναφορά μιας παλιάς τροπολογίας του Πολωνού ευρωβουλευτή Jerry Buzek, που είχε μάλιστα απορριφθεί από την ITRE, η οποία πρότεινε την εξαίρεση των οικονομικά ασθενέστερα κρατών μελών (με ΑΕΠ κάτω από το 60% του ευρωπαϊκού μέσου όρου) από τους νέους κανόνες. Η εκδοχή της πρότασης αυτής που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της τελευταίας συνεδρίασης εξαιρούσε από του νέους κανόνες την Πολωνία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία, την Τσεχία και την Εσθονία. Η πρόταση όμως απορρίφθηκε από την Αυστριακή προεδρία χάρη στην παρέμβαση και την αποφασιστικότητα των προοδευτικών χωρών να μην επιτρέψουν δύο ταχύτητες στην ενεργειακή και κλιματική πολιτική της ΕΕ.

Τελικά οι διαπραγματευτές κατέληξαν σε μια απόφαση που βρίσκεται πολύ κοντά στη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και πολύ μακριά από το κείμενο «γενικής προσέγγισης» του Συμβουλίου, όσον αφορά το επίμαχο ζήτημα. Συγκεκριμένα:

  • Καμία νέα μονάδα κάρβουνου που θα μπει σε εμπορική λειτουργία μετά τη θέση σε ισχύ του Κανονισμού (προβλέπεται για το Β’ εξάμηνο του 2019) δεν θα δικαιούται συμμετοχής σε ΜΔΙ
  • Καμία υφιστάμενη μονάδα κάρβουνου που μπήκε σε εμπορική λειτουργία πριν τη θέση σε ισχύ του Κανονισμού δεν θα μπορεί να συμμετέχει σε ΜΔΙ μετά την 1η Ιουλίου 2025 το αργότερο.

Δεδομένου ότι αποκλείεται η Πτολεμαΐδα 5 να έχει τεθεί σε εμπορική λειτουργία μέσα στον επόμενο χρόνο, η νέα μονάδα της ΔΕΗ δεν θα δικαιούται τις πληρωμές διαθεσιμότητας ισχύος, οι οποίες, σύμφωνα με δημοσιεύματα που βασίζονταν σε πληροφορίες για την πρόταση της ελληνικής κυβέρνησης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα έφταναν έως και σε €65.000/ΜW (περίπου 40 εκ. τον χρόνο). Επίσης, οι νέοι κανόνες καθιστούν απαγορευτική τη σύναψη μακροχρόνιων συμβολαίων για υφιστάμενες μονάδες που επεδίωκε η ελληνική κυβέρνηση, αφού από το 2025 και μετά καμία λιγνιτική μονάδα δεν θα μπορεί να επιδοτείται μέσω ΜΔΙ.

Μελανό σημείο μιας κατά τα άλλα «καθαρής» απόφασης είναι ότι τα συμβόλαια που έχει ήδη συνάψει η Πολωνία στο πλαίσιο του δικού της ΜΔΙ, δεν υποχρεώνονται να συμμορφωθούν με τους νέους κανόνες. Επιπλέον δίνεται μια παράταση στην εξαίρεση, για συμβόλαια που θα συναφθούν ως τις 31.12.2019.

Παρόλα αυτά, η απόφαση αποτελεί σταθμό στην Ευρωπαϊκή κλιματική και ενεργειακή πολιτική καθώς βάζει τέλος, πανευρωπαϊκά, στις επιδοτήσεις προς το κάρβουνο. Ακόμα και η εθισμένη στο κάρβουνο Πολωνία αναγκάστηκε να δεχτεί ότι το μεγαλύτερο μέρος του λιγνιτικού της στόλου δεν θα επιδοτείται με ΜΔΙ μετά το 2025.  

Με βάση τα νέα δεδομένα, η ελληνική κυβέρνηση έχει δύο επιλογές. Η πρώτη επιλογή είναι να επιμείνει στη λογική των εξαιρέσεων και να επιδιώξει την κατεπείγουσα έγκριση του ΜΔΙ που προωθεί κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας και αδιαφάνειας στις Βρυξέλλες και να συνάψει τα αντίστοιχα συμβόλαια πριν το τέλος του 2019, έτσι ώστε να αποφύγει τη συμμόρφωση. Η δεύτερη επιλογή είναι να αλλάξει στάση και να θέσει σε διαβούλευση, με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, έναν ΜΔΙ που θα αναθεωρεί τη συμμετοχή λιγνιτικών μονάδων με βάση τους νέους ευρωπαϊκούς κανόνες.

Υπάρχει επιτυχές και πρόσφατο προηγούμενο αλλαγής στάσης από την ελληνική κυβέρνηση γύρω από ζητήματα που αφορούν τον λιγνίτη. Κατά τη διαπραγμάτευση για το χρηματιστήριο ρύπων άλλαξε θέση γύρω από το θέμα των δωρεάν δικαιωμάτων που ζητούσε για τις λιγνιτικές μονάδες της ΔΕΗ, πράγμα που της επέτρεψε να διεκδικήσει επιτυχώς έσοδα από δημοπράτηση 25 εκ. δικαιωμάτων εκπομπών (~€600-700 εκ.) για τη διασύνδεση των μη διασυνδεμένων νησιών.

Αν αναλογιστεί κανείς, επίσης, ότι η πρώτη επιλογή της επιμονής στην εξαίρεση προϋποθέτει την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενός ΜΔΙ που δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες που μόλις αποφασίστηκαν μετά από 2 χρόνια επίπονων διαπραγματεύσεων, γίνεται σαφές ποια επιλογή έχει τις περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Το μήνυμα που έστειλε η απόφαση των τριών Ευρωπαϊκών θεσμών  είναι σαφές: τέλος στις επιδοτήσεις στο κάρβουνο. Θα το λάβει άραγε η ελληνική κυβέρνηση;