Χωροθετούμε σωστά τις ανεμογεννήτριες στην Ελλάδα;

Σχόλια του Νίκου Μάντζαρη από το Green Tank στο αναλυτικό άρθρο του Θοδωρή Χονδρόγιαννου στο Inside Story σχετικά με το πολύπλευρο ζήτημα της σωστής χωροθέτησης των ΑΠΕ και ειδικότερα των αιολικών σε μια εποχή που η υψηλή διείσδυση των ΑΠΕ είναι απολύτως απαραίτητη για τη βιωσιμότητα του ενεργειακού μοντέλου της χώρας.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Inside Story στις 26.9.2019 με τον τίτλο

Χωροθετούμε σωστά τις ανεμογεννήτριες στην Ελλάδα;

ακολουθεί ολόκληρο το άρθρο

Η ανάπτυξη των ανεμογεννητριών αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, η άστοχη χωροθέτησή τους μπορεί να αποβεί αρνητική για τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον. Ένα θέμα που ζήτησαν οι αναγνώστες του inside story.

Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τον κόσμο: είναι η απειλή της κλιματικής αλλαγής. Ας πάρουμε μία βαθιά ανάσα και ας δούμε την πραγματικότητα: η κλιματική κρίση είναι η μεγαλύτερη απειλή του 21ου αιώνα και, σε αντίθεση με απειλές που αντιμετώπισε η ανθρωπότητα τις προηγούμενες δεκαετίες –όπως ήταν η κούρσα των πυρηνικών όπλων μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ– απαιτεί από τη διεθνή κοινότητα να δράσει γρήγορα.

«Σύμφωνα με την έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που δημοσιεύτηκε πριν από 11 μήνες, πρέπει να μειώσουμε παγκοσμίως στο μισό τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέσα στα επόμενα 11 χρόνια και να τις μηδενίσουμε έως τα μέσα του αιώνα, για να έχουμε μια λογική πιθανότητα –σε καμία περίπτωση βεβαιότητα– περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε 1,5°C. Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της πρόκλησης που βρίσκεται ενώπιον της ανθρωπότητας, θα πρέπει να αναλογιστούμε ότι η επίτευξη του παραπάνω στόχου συγκράτησης της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας προϋποθέτει μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 7% ετησίως, όταν το 2018 είχαμε αύξηση κατά 2%. Αυτό σημαίνει ότι σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας πολύ λίγο χρόνο για να δράσουμε», είπε στο inside story ο Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής του Green Tank.

Η ανάγκη στροφής προς τις ΑΠΕ

Το βασικότερο όπλο που έχουμε στη διάθεσή μας είναι οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), μέσω των οποίων η ανθρωπότητα θα εγκαταλείψει τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία εκπέμπουν τα αέρια του θερμοκηπίου και αποσταθεροποιούν το κλίμα. Η σημασία των ΑΠΕ προκύπτει αν σκεφτούμε ότι μόνο έξι λιγνιτικοί σταθμοί της ΔΕΗ υπήρξαν υπεύθυνοι για το 34% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου της χώρας από το 1990, όταν και ξεκίνησε η καταγραφή των δεδομένων, έως το 2017, το τελευταίο έτος για το οποίο διαθέτουμε πλήρη στοιχεία.

Εκτός από τις ανεμογεννήτριες, ανανεώσιμη πηγή ενέργειας είναι και τα φωτοβολταϊκά που αξιοποιούν την ενέργεια του ήλιου.

«Οι ΑΠΕ δεν συμβάλλουν μόνο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Πλέον στις περισσότερες χώρες του πλανήτη –και στην Ελλάδα– οι ΑΠΕ έχουν καταστεί φθηνότερες από τα ορυκτά καύσιμα. Η τελευταία έκθεση των αναλυτών της Lazard δείχνει ότι η αιολική ενέργεια είναι φθηνότερη από νέες μονάδες ηλεκτροπαραγωγής από ορυκτά καύσιμα, ενώ η ίδια η ΔΕΗ τον Μάιο 2019 αποκάλυψε πως το κόστος ηλεκτροπαραγωγής από τις προς πώληση λιγνιτικές μονάδες της Μελίτης και της Μεγαλόπολης θα είναι €64,7/MWh και €70/MWh αντίστοιχα, δηλαδή υψηλότερο από αυτό που καταγράφεται στις πρόσφατες δημοπρασίες αιολικών και φωτοβολταϊκών στην Ελλάδα», λέει ο κ. Μάντζαρης.

Η ανάγκη για σωστή ρύθμιση των ΑΠΕ

Αν η ανάγκη αποανθρακοποίησης είναι δεδομένη, εξίσου δεδομένη είναι η ανάγκη ενός νομοθετικού πλαισίου που προστατεύει το περιβάλλον από άστοχες χωροθετήσεις ΑΠΕ. Η ανάγκη για περισσότερες ΑΠΕ δεν σημαίνει ανεξέλεγκτη χωροθέτησή τους. Το κείμενο αυτό δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει τη συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον, λαμβανομένου υπόψη του πόσο σύνθετο είναι. Αντίθετα, σκοπός του είναι να ξεκινήσει την κουβέντα αφενός για το πώς οι ΑΠΕ θα επιτρέψουν την εγκατάλειψη των ορυκτών της ελληνικής οικονομίας, αφετέρου το πώς θα αποφευχθούν επενδύσεις ΑΠΕ σε περιοχές ακατάλληλες λόγω της πλούσιας βιοποικιλότητάς τους. Πρόκειται για μία συζήτηση που γίνεται σε παγκόσμιο επίπεδο: σε πρόσφατο κείμενο του YaleEnvironment360 αναφέρεται για την Κένυα ότι «ανεμογεννήτριες προωθούνται σε μία περιοχή νότια της πρωτεύουσας, του Ναϊρόμπι, παρότι ειδικοί εμπειρογνώμονες υποστηρίζουν ότι σχεδόν σίγουρα θα θανατώσουν σημαντικό αριθμό απειλούμενων και νομικά προστατευόμενων πουλιών».

Ο χωροταξικός σχεδιασμός των ΑΠΕ στην Ελλάδα

Αντίστοιχες ανησυχίες έχουν εκφραστεί και στην Ελλάδα. Το 2008 η Ελλάδα συνέταξε το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις ΑΠΕ (στο εξής: ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ), το οποίο εν πολλοίς έχει διαμορφώσει το πλαίσιο των κανόνων εγκατάστασης ανεμογεννητριών. Δέκα και πλέον χρόνια μετά, το 35% της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ προέρχεται από ανεμογεννήτριες, την ώρα που το 27% προέρχεται από φωτοβολταϊκά.

Το νήμα που διατρέχει τους φόβους των επιστημόνων και περιβαλλοντικών οργανώσεων είναι ότι το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ δεν εξασφάλισε στον μέγιστο βαθμό την προστασία της βιοποικιλότητας.

Το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ, το οποίο σήμερα βρίσκεται υπό αναθεώρηση από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, έχει δεχτεί κριτική από μερίδα επιστημόνων, περιβαλλοντικές οργανώσεις και τις ευρωπαϊκές Αρχές. Το νήμα που διατρέχει τους φόβους των παραπάνω είναι ότι δεν εξασφάλισε στον μέγιστο βαθμό την προστασία της βιοποικιλότητας. Συγκεκριμένα, ο χωροταξικός σχεδιασμός καθόρισε μία σειρά από δήμους του Έβρου (Φερών, Τραϊανούπολης, Αλεξανδρούπολης, Σουφλίου και Τυχερού) ως Περιοχές Αιολικής Προτεραιότητας (ΠΑΠ), δηλαδή περιοχές όπου θα έπρεπε να δοθεί βαρύτητα στην ανάπτυξη των ανεμογεννητριών. Αυτή η πρόβλεψη κατακρίθηκε ως προβληματική, πρώτον επειδή ο Έβρος είναι μία από τις σημαντικότερες περιοχές για την ορνιθοπανίδα όχι μόνο σε ελληνικό, αλλά σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, αφού φιλοξενεί τα 36 από τα 38 ημερόβια αρπαχτικά της ηπείρου, είτε μόνιμα, είτε ως περιοχή αναπαραγωγής τους. Ακόμη, εκεί εντοπίζεται η μοναδική αναπαραγωγική αποικία του Μαυρόγυπα στα Βαλκάνια, ο πληθυσμός του οποίου έχει συρρικνωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, με τον τοπικό πληθυσµό του να αποτελεί το εναποµείναν τµήµα της παλαιάς μεγάλης βαλκανικής παρουσίας του.

Προσεγγίζοντας το ζήτημα των ανεμογεννητριών στην περιοχή, ένα πρόσφατο άρθρο στο Biological Conservation σημείωσε ότι «οι αναμενόμενες απώλειες στον πληθυσμό του Μαυρόγυπα στα Βαλκάνια ήταν αρκετές για να προκαλέσουν προβληματισμούς σχετικά με το αποτύπωμα των ανεμογεννητριών. Με μόνο 24 ζευγάρια αναπαραγωγής και με πολλές ανθρωπογενείς απειλές, ο πληθυσμός τους είναι ευάλωτος χωρίς την επιπλέον πίεση που προκαλεί η θνησιμότητα από τη σύγκρουση με ανεμογεννήτριες. Μελλοντικές εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας, αν τεθούν σε λειτουργία χωρίς τη μελέτη του περιβαλλοντικού τους αποτυπώματος, πιθανότατα θα θέσουν σε κίνδυνο την ύπαρξη του πληθυσμού του».

Οι ανεμογεννήτριες αποτελούν απειλή για την ορνιθοπανίδα, καθώς σπάνια και προστατευόμενα είδη διατρέχουν τον κίνδυνο πρόσκουσης πάνω τους, αλλά και εκτόπισης από τα ενδιαιτήματά τους. Σύμφωνα με μελέτη της WWF Ελλάς, από τον Αύγουστο 2009 έως τον Αύγουστο του 2010 βρέθηκαν νεκρά λόγω πρόσκρουσης σε ανεμογεννήτριες εννέα αρπαχτικά πουλιά, 73 άτομα από άλλα είδη πτηνών και 186 νυχτερίδες. Σε μία πιο πρόσφατη επιστημονική μελέτη , που δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 2017, αναφέρεται ότι η θνησιμότητα από συγκρούσεις πρόκειται να είναι οκτώ έως 10 φορές μεγαλύτερη στο μέλλον, αν λάβουν αδειοδότηση οι προτάσεις εγκατάστασης ανεμογεννητριών στην περιοχή της ελληνικής και βουλγαρικής Θράκης, με μεγάλη πιθανότητα η αθροιστική θνησιμότητα από τις συγκρούσεις να οδηγήσει σε αφανισμό του πληθυσμού του Μαυρόγυπα.

Είναι αξιοσημείωτο ότι στα μέσα Σεπτεμβρίου ο Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Δέλτα Έβρου και Σαμοθράκης και ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Δάσους Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου δημοσίευσαν φωτογραφίες ενός μαυρόγυπα και ενός κραυγαετού που βρέθηκαν νεκροί μετά από πρόσκρουση σε έλικες ανεμογεννητριών σε διάστημα δύο ημερών.

«Τα σπάνια αρπακτικά πουλιά που έχουν εντοπιστεί (σ.σ.: μετά από προσκρούσεις) καταδεικνύουν σαφέστατα το έντονο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η ευρύτερη περιοχή των Εθνικών Πάρκων και των περιοχών ΖΕΠ (σ.σ.: Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τα πτηνά που αποτελούν μέρος του δικτύου Natura 2000) της Θράκης, με τον μεγάλο αριθμό ανεμογεννητριών (237 εγκατεστημένες ανεμογεννήτριες), εντός του ζωτικού χώρου μεγάλων αρπακτικών πουλιών και καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για άμεσο σχεδιασμό ορθής χωροθέτησης Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας (σ.σ.: ΑΣΠΗΕ) στην ευρύτερη περιοχή της Θράκης και εγκατάστασης πρόσθετων συστημάτων αποφυγής σύγκρουσης αρπακτικών πτηνών με Α/Γ σε υφιστάμενα/εγκατεστημένα αιολικά πάρκα», ανέφεραν οι δύο φορείς διαχείρισης σε κοινή ανακοίνωσή τους.

Το ζήτημα των ανεμογεννητριών εντός περιοχών Natura

Το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ δέχτηκε κριτική και επειδή έδωσε υπό προϋποθέσεις τη δυνατότητα εγκατάστασης αιολικών πάρκων μέσα σε δάση και εθνικούς δρυμούς, καθώς και σε περιοχές του δικτύου Natura 2000 και συγκεκριμένα στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), οι οποίες θεσμοθετούνται και προστατεύονται από την Οδηγία 2009/147/ΕΚ, αποσκοπώντας στην προστασία των πτηνών. «Οι Ζώνες Ειδικής Προστασίας και οι σχετιζόμενες με αυτές σημαντικές περιοχές για τα πουλιά, αποτελούν ζωτικής σημασίας περιοχές για την επιβίωση των σπάνιων και απειλούμενων ειδών πτηνών της ΕΕ και έχουν επιλεγεί με βάση αυστηρά επιστημονικά κριτήρια και πολύχρονες καταγραφές. Οι περιοχές αυτές έχουν προσδιοριστεί και οριοθετηθεί με βάση την αρχή της συμπερίληψης των απολύτως απαραίτητων βιοτόπων (των κρίσιμων ενδιαιτημάτων) για τα απειλούμενα είδη. Εξ ορισμού οι ΖΕΠ συνιστώνται από τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών πτηνών προτεραιότητας και για το λόγο αυτό θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στις περιοχές αποκλεισμού», ανέφερε η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία στα σχόλιά της, όταν το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ είχε τεθεί σε διαβούλευση.

Κομισιόν εναντίον Ελλάδας για τη χωροθέτηση σε Natura

Σχετικά με τη βιοποικιλότητα και τις περιοχές Natura, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι σε πρόσφατη ερώτηση του Κωνσταντίνου Παπαδάκη, ευρωβουλευτή του ΚΚΕ, σχετικά με τις αντιδράσεις κατοίκων και φορέων στην αδειοδότηση δύο αιολικών πάρκων 40 ανεμογεννητριών στις βουνοκορφές των Αγράφων, ο Καρμένου Βέλα, Ευρωπαίος Επίτροπος για θέματα Περιβάλλοντος, Θαλάσσιας Πολιτικής και Αλιείας, απάντησε ότι η Κομισιόν δεν ελέγχει τη συμμόρφωση μεμονωμένων έργων αιολικών πάρκων με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, ωστόσο η Επιτροπή «έχει κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Ελλάδας λόγω μη συμμόρφωσης με την ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ όσον αφορά τον σχεδιασμό και την έκδοση αδειών κατασκευής αιολικών πάρκων σε ολόκληρη τη χώρα».

Ο Καρμένου Βέλα (Α) με τον Ευρωπαίο επίτροπο Οικονομικών Πιερ Μοσκοβισί, Φεβρουάριος 2019. [Ευρωπαϊκή Ένωση/Eurokinissi]

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Κομισιόν σχετικά με τις διαδικασίες επί παραβάσει σε βάρος της Ελλαδας, η Επιτροπή έστειλε επίσημη επιστολή προς την ελληνική κυβέρνηση τον Ιούλιο του 2014, όπου αναφέρθηκε στα σημεία που κατά την εκτίμησή της το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ παραβίασε την ευρωπαϊκή νομοθεσία και συγκεκριμένα την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, η οποία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τις περιοχές του δικτύου Natura 2000, αφού αφορά στη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας που εντοπίζονται στα όριά τους.

Η Κομισιόν σημείωσε ότι το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ δεν τήρησε τις ενωσιακές υποχρεώσεις των Οδηγιών 2001/42/EK και 92/43/ΕΟΚ, ανάμεσα στα άλλα επειδή ο χωροταξικός σχεδιασμός «δεν λαμβάνει υπόψη τις οικολογικές απαιτήσεις του δικτύου Natura 2000»

Στο σχετικό έγγραφο η Κομισιόν προχώρησε σε μερικές αξιοσημείωτες παρατηρήσεις. Πρώτον, ανέφερε ότι η Ελλάδα προχώρησε σε έκδοση αδειών παραγωγής ΑΠΕ πριν εκτιμηθούν οι επιπτώσεις του εκάστοτε έργου, ενώ εντοπίστηκε ότι για έργα με ενδεχόμενες επιπτώσεις σε περιοχές Natura 2000 αδειοδοτήθηκαν πριν από την πραγματοποίηση της δέουσας εκτίμησης των επιπτώσεων, η οποία απαιτείται από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Η Επιτροπή σημείωσε επίσης ότι εκατοντάδες ανεμογεννήτριες είχαν ή επρόκειτο να εγκατασταθούν εντός περιοχών του δικτύου Natura 2000 στην Εύβοια –επίσης Περιοχή Αιολικής Προτεραιότητας– και στην Κρήτη, για την οποία υπογράμμισε πως «51 υπάρχοντα/προβλεπόμενα αιολικά πάρκα ενδέχεται να επηρεάσουν περιοχές Natura 2000», την ώρα που κάποια από τα έργα «δεν διαθέτουν καν άδεια παραγωγής», χωρίς μάλιστα να μπορεί να εκτιμηθεί με ποιον τρόπο και σε ποιο βαθμό τα εν λόγω μη αδειοδοτημένα έργα θα επηρεάσουν τις περιοχές Natura.

Η Κομισιόν σημείωσε ακόμη ότι το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ δεν τήρησε τις ενωσιακές υποχρεώσεις της Οδηγίας 2001/42/EK σχετικά με την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων και προγραμμάτων, καθώς και της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίας των περιοχών Natura, ανάμεσα στα άλλα επειδή ο χωροταξικός σχεδιασμός «δεν λαμβάνει υπόψη τις οικολογικές απαιτήσεις του δικτύου Natura 2000». Ακόμη, η Κομισιόν ανέφερε ότι η Ελλάδα παραβίασε την ίδια Οδηγία, πρώτον, επειδή δεν υπέβαλε το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ σε διαδικασία δέουσας εκτίμησης των επιπτώσεών του στις περιοχές Natura 2000 και συμφώνησε με αυτό το σχέδιο χωρίς να έχει βεβαιωθεί ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα των οικίων περιοχών Natura, δεύτερον, επειδή συμφώνησε για έργο της Damco –100% θυγατρικής του Ομίλου Κοπελούζου– στη Νότια Εύβοια, χωρίς να έχει βεβαιωθεί ότι δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα δύο τόπων Natura 2000, και, τρίτον, επειδή συμφώνησε για διάφορα έργα αιολικών πάρκων στην Κρήτη, χωρίς να έχει βεβαιωθεί ότι δεν θα παραβλάψουν την ακεραιότητα των οικείων τόπων Natura 2000.

Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι παρόλο που η Επιτροπή δεν έχει ακόμα προχωρήσει στη διαβίβαση αιτιολογημένης γνώμης, που είναι το επόμενο στάδιο της διαδικασίας επί παραβάσει, η υπόθεση παραμένει ανοιχτή, κάτι που σημαίνει ότι δεν αποκλείεται η μελλοντική παραπομπή της χώρας στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε περίπτωση που δεν συμμορφωθεί με την ενωσιακή νομοθεσία.

«Το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ έφερε ένα σαφές χωροταξικό πλαίσιο»

«Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι επενδύσεις ΑΠΕ και τα αιολικά πάρκα είναι φιλικά περιβαλλοντικές και άρα συμβατές με την προστασία της βιοποικιλότητας και με τις περιοχές Natura»

Σχετικά με το ζήτημα το inside story επικοινώνησε με την Ελληνική Επιστημονική Ένωση Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ). Ο Παναγιώτης Παπασταματίου, Γενικός Διευθυντής της ΕΛΕΤΑΕΝ, απάντησε: «H Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει οποιαδήποτε καταγγελία έρχεται σε γνώση της. Υπήρξαν φορείς από την Ελλάδα, που υπέβαλαν καταγγελίες προς την Επιτροπή. Η ΕΕ έκρινε ότι οι καταγγελίες αυτές δεν ήταν προδήλως αβάσιμες και έτσι αποφάσισε να τις εξετάσει. Η Κομισιόν δεν έχει ολοκληρώσει την αξιολόγησή της και είναι σε έναν συνεχή διάλογο με την κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, η δική μας εικόνα είναι ότι τα επιχειρήματα εντός αυτών των καταγγελιών δεν ευσταθούν. Άλλωστε, έγινε ανάλογη προσφυγή και προς το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) το οποίο εξέτασε εις βάθος το ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ, κρίνοντάς το επαρκές και σύμφωνο με την εθνική και τη κοινοτική νομοθεσία. Αυτό δείχνει τη νομική και επιστημονική επάρκεια του χωροταξικού σχεδιασμού, χάρη στην οποία δεν έχουμε πλέον συνεχείς ακυρώσεις επενδύσεων αιολικών πάρκων από το ΣτΕ, όπως γινόταν τα προηγούμενα χρόνια, ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης ενός σαφούς χωροταξικού πλαισίου».

O κ. Παπασταματίου συμπλήρωσε ότι «πέρα από το νομικό, υπάρχει και ένα ουσιαστικό θέμα. Ο γενικός κανόνας είναι ότι οι επενδύσεις ΑΠΕ γενικότερα και τα αιολικά πάρκα ειδικότερα είναι φιλικά περιβαλλοντικές και άρα συμβατές με την προστασία της βιοποικιλότητας και με τις περιοχές Natura, σε αντίθεση, για παράδειγμα με ένα εργοστάσιο λιγνίτη ή μία τσιμεντοβιομηχανία, που εξ αρχής είναι ασύμβατα με μία περιοχή Natura. Από κει και πέρα, αν αποδεικνυόταν με βάση συγκεκριμένα στοιχεία ότι κάποια συγκεκριμένη επένδυση ΑΠΕ δημιουργεί προβλήματα σε σημαντικά προστατευτέα είδη μιας περιοχής, τότε προφανώς θα πρέπει να απορρίπτεται. Ωστόσο, η απόρριψη μπορεί να γίνει μόνο με συγκεκριμένα επιστημονικά δεδομένα και όχι με γενικές πιθανολογήσεις. Κατά την εκτίμησή μου, στη συζήτηση γίνεται μία αντιστροφή της αρχής της πρόληψης: στην πραγματικότητα, η αρχή της πρόληψης επιβάλλει κατ’ αρχήν την έγκριση των επενδύσεων ΑΠΕ, γιατί είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αυτή είναι η μεγάλη εικόνα, όχι το αντίστροφο».

Το όρος Σάος στη Σαμοθράκη, στο οποίο σχεδιάζεται η τοποθέτηση ανεμογεννητριών, που έχει προκαλέσει αντιδράσεις, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του νησιού υπάγεται στο δίκτυο Natura.

Από την πλευρά του, ο κ. Μάντζαρης σχολίασε ότι «ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα στην ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ελλάδα είναι οι αντιδράσεις που εμφανίζονται λόγω της επιλογής του χώρου τοποθέτησής τους και δη των ανεμογεννητριών. Συχνά οι τοπικές αντιδράσεις χαρακτηρίζονται από υπερβολές, ανακρίβειες, οι οποίες βασίζονται σε παραπληροφόρηση ή και βαθιά έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με τις επιπτώσεις των ΑΠΕ στο περιβάλλον, τους ανθρώπους ή άλλες οικονομικές δραστηριότητες, τα οφέλη τους για τις τοπικές κοινωνίες ή τα κέρδη των εταιρειών παραγωγής ΑΠΕ. Σαν αποτέλεσμα, εμποδίζεται η πρόοδος ενώ η χώρα παραμένει σιδεροδέσμια της εξάρτησης από τα ρυπογόνα και πλέον ακριβά ορυκτά καύσιμα. Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, υπάρχουν πραγματικές αστοχίες εντός οικολογικά ευαίσθητων περιοχών, είτε στη χωροθέτηση, είτε στις υπερβάσεις της φέρουσας ικανότητας της περιοχής στην οποία πρόκειται να εγκατασταθεί ένα αιολικό πάρκο, πράγμα που μπορεί να αποδοθεί σε προβλήματα του ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ το οποίο ρυθμίζει τέτοιου είδους ζητήματα. Για να προχωρήσει η ανάπτυξη των ΑΠΕ είναι απαραίτητη η διαμόρφωση ενός νέου ειδικού χωροταξικού πλαισίου που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα καταγεγραμμένα προβλήματα από την εφαρμογή του προηγούμενου ειδικού χωροταξικού πλαισίου και θα αντιλαμβάνεται την ανάγκη εφαρμογής όχι μόνο της κλιματικής πολιτικής, αλλά και του συνόλου της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και ειδικά αυτής που αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το νέο πλαίσιο πρέπει να προκύψει μέσα από εκτενή διαβούλευση και συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων».

Η αναθεώρηση του ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ και η προστασία των περιοχών Natura

Στο κείμενο των τεχνικών προδιαγραφών για την αναθεώρηση του ΕΠΧΣΑΑ-ΑΠΕ αναφέρεται ότι πρέπει να ληφθεί εκ νέου υπόψη η ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία για τις περιοχές Natura 2000, καθώς και να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις του χωρικού σχεδιασμού «στην προστασία και συνεκτικότητα του δικτύου Natura 2000 ως βασικού εργαλείου χωρικού σχεδιασμού για την προστασία της βιοποικιλότητας της χώρας». Ακόμη, το κείμενο υπογραμμίζει ότι η αξιολόγηση για τις ζώνες αποκλεισμού θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη έμφαση στην εφαρμογή της Οδηγίας 92/43, διατάξεις της οποίας η χώρα παραβίασε, σύμφωνα με την Κομισιόν.

«Σε όλους τους κλάδους και τις δραστηριότητες πάντα υπάρχουν περιθώρια και δεν γίνονται τα πάντα τέλεια», σημείωσε ο κ. Παπασταματίου. «Μέσα από μία πορεία δύο και πλέον δεκαετιών, όλοι έχουμε γίνει σοφότεροι, συμπεριλαμβανομένων ημών, των επιστημόνων και των επιχειρήσεων του αιολικού κλάδου. Αποψή μας είναι ότι η χωροθέτηση ενός πάρκου είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη συμβατότητά του με τη βιοποικιλότητα. Για παράδειγμα, δεν θα πάμε να βάλουμε αιολικά πάρκα σε μία αποικία προστατευόμενου είδους πτηνού. Ωστόσο, σε αντίθεση με τον τρόπο που λειτουργούσαν άλλες επιχειρήσεις στο παρελθόν –όπως η ΔΕΗ, που για δεκαετίες λειτουργούσε λιγνιτικούς σταθμούς χωρίς περιβαλλοντική άδεια– εμείς ευτυχώς λειτουργούμε κάτω από ένα πολύ σφιχτό πλαίσιο κανόνων, που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την εκπόνηση και εφαρμογή αναλυτικών, λεπτομερών και συγκεκριμένων περιβαλλοντικών μελετών καθώς και κάτω από έναν μεγεθυντικό φακό οργανώσεων, διοίκησης και τοπικών κοινωνιών με εύλογες ανησυχίες που εποπτεύουν και ελέγχουν την δραστηριότητα των αιολικών πάρκων. Η κριτική περί copy-paste μελετών είναι άτοπη και άδικη και δεν λαμβάνει υπόψη τις προσπάθειες των στελεχών της διοίκησης, των επιστημόνων και των εργαζομένων των εταίρων για ουσιαστική προστασία του περιβάλλοντος».

Ο κ. Παπασταματίου πρόσθεσε ότι «ο κανόνας λοιπόν –επαναλαμβάνω, ο κανόνας, εξαιρέσεις μπορούν να υπάρχουν– είναι ότι οι επενδύσεις ΑΠΕ έχουν μελετηθεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό και είναι απολύτως νόμιμες. Αυτή τη στιγμή έχουμε 597 ανεμογεννήτριες που λειτουργούν μέσα σε περιοχές Natura 2000. Υπάρχει μια κρίσιμη μάζα. Η απολογιστική εικόνα που έχουμε είναι ότι η αιολική δραστηριότητα είναι συμβατή με τις περιοχές Natura. Άλλωστε, από την έως τώρα λειτουργία τους και η διοίκηση μπορεί να εξάγει συμπεράσματα για το ποιες είναι οι πραγματικές επιπτώσεις τους. Διαθέτει εκθέσεις εποπτείας και διενεργεί ελέγχους. Την ενθαρρύνουμε να δημοσιοποιήσει έναν απολογισμό. Η δική μας πείρα δείχνει ότι οι πραγματικές απολογιστικές επιπτώσεις σε περιοχές Natura δεν δικαιολογούν το εύρος των αντιδράσεων. Οι ανεμογεννήτριες έχουν μία πολύ μικρή κάλυψη σε οικοτόπους περιοχών Natura. Ακόμη, όπου χρειάζεται αξιοποιούνται νέες τεχνολογίες, όπως συστήματα αποτροπής ή ραντάρ, ώστε όταν πλησιάζει πτηνό, να διώχνεται με ηχητικό σήμα, ή να σταματάει η ανεμογεννήτρια. Όλες οι δραστηριότητες έχουν κάποιο αποτύπωμα στο περιβάλλον και πρέπει να εξετάζονται επιστημονικά. Ωστόσο, με την ανάγκη να φύγουμε από ορυκτά καύσιμα, οι αντιδράσεις κατά σχεδόν όλων των αιολικών πάρκων στην Ελλάδα είναι ασύμμετρες».

«Ακόμη, θα πρέπει να δοθεί βάρος στο πώς η Ελλάδα θα μπορέσει να αναπτύξει νέα δίκτυα και να εξάγει πράσινη ενέργεια σε άλλες χώρες. Δυστυχώς, τα δίκτυα στα Βαλκάνια είναι ακόμη ασθενή. Η ανάπτυξη τέτοιων υποδομών θα βοηθούσε και σε γεωπολιτικό επίπεδο. Και εδώ θέλω να κάνω μία επισήμανση: ακούω το γεωστρατηγικό επιχείρημα σχετικά με την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Πρόκειται για μία εύλογη προσδοκία, ωστόσο αναρωτιέμαι: παίζουμε ως χώρα το στοίχημα των υδρογονανθράκων, οι οποίοι, αν τελικά ανακαλυφθούν, θα αξιοποιηθούν μετά από 15 και πλέον χρόνια. Την ίδια ώρα το αιολικό δυναμικό αποτελεί έναν 100% βεβαιωμένο ενεργειακό πόρο της Ελλάδας, τον οποίο, μέσα από ανάπτυξη δικτύων στα Βαλκάνια, μπορούμε να “πουλήσουμε” ως ένα στοιχείο ενίσχυσης της ενεργειακής ανεξαρτησίας της Ευρώπης, προωθώντας έναν πυλώνα ενεργειακής διάστασης στην εξωτερική μας πολιτική. Αυτό είναι γεωστρατηγική ενδυνάμωση», συμπλήρωσε ο Γενικός Διευθυντής της ΕΛΕΤΑΕΝ.

Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε ότι το 2017 δημοσιεύθηκε το αναθεωρημένο περιφερειακό χωροταξικό πλαίσιο της Περιφέρειας Κρήτης, το οποίο όρισε ότι «εξαιρούνται οι περιοχές του δικτύου NATURA 2000 και οι λοιπές προστατευόμενες περιοχές από την εγκατάσταση Αιολικών και Ηλιοθερμικών Πάρκων». Σε αυτό αντέδρασε έντονα η ΕΛΕΤΑΕΝ, αναφέροντας μεταξύ άλλων σε ανακοίνωσή της ότι «φαίνεται ότι η κυβέρνηση πιστεύει ότι μπορεί να ορίζονται εκ των προτέρων τεράστιες εκτάσεις ως ζώνες αποκλεισμού για κάθε αιολικό πάρκο χωρίς καμία ειδική μελέτη ή κατά περίπτωση εξέταση».

Ανησυχία για 10 περιοχές Natura σε νησίδες του Αιγαίου

Την ώρα που η αναθεώρηση του χωροταξικού σχεδιασμού βρίσκεται σε εξέλιξη, τους τελευταίους μήνες έχουν εκφραστεί νέες ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις ενός έργου εγκατάστασης τριών Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας σε 14 προστατευόμενες ακατοίκητες νησίδες του Νοτίου Αιγαίου, στο πλαίσιο του οποίου σχεδιάζεται η τοποθέτηση 106 ανεμογεννητριών, η δημιουργία 14 λιμανιών και 14 ελικοδρομίων, καθώς και η διάνοιξη δρόμων συνολικού μήκους 71 χιλιομέτρων, σε εκτάσεις που περιλαμβάνουν 10 περιοχές του δικτύου Natura 2000 –έξι Ζώνες Ειδικής Προστασίας και τέσσερις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης– και ακόμη έξι Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ). Είναι αξιοσημείωτο ότι από αδειοδοτικής πλευράς, μετά από σχετικές αποφάσεις του ΣτΕ, οι ΣΠΠΕ αντιμετωπίζονται ως ΖΕΠ.

«Οι νησίδες του Αιγαίου είναι hotspot βιοποικιλότητας με υψηλά ποσοστά ενδημισμού για είδη ασπονδύλων, φυτών και ερπετών, ενώ είναι τα τελευταία καταφύγια για σπάνια και σημαντικά είδη πουλιών, ακριβώς λόγω του ακατοίκητου χαρακτήρα τους».

Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία

Σε έκθεση που συνέταξε απορρίπτοντας τη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) και τη Μελέτη Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΜΕΟΑ) του εν λόγω έργου, η Ορνιθολογική ανέφερε ότι «οι νησίδες του Αιγαίου είναι hotspot βιοποικιλότητας με υψηλά ποσοστά ενδημισμού για είδη ασπονδύλων, φυτών και ερπετών, ενώ είναι τα τελευταία καταφύγια και για ορισμένα σπάνια και σημαντικά είδη πουλιών, ακριβώς λόγω του ακατοίκητου χαρακτήρα τους. Ο διαπρεπής Αμερικανός ορνιθολόγος Τζορτζ Γουάτσον, που έκανε την διδακτορική του διατριβή στα πουλιά των νησίδων του Καρπάθιου Aρχιπελάγους, χαρακτήρισε τις ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου ως τα “Γκαλαπάγκος της Μεσογείου”». Η Ορνιθολογική συμπλήρωσε ότι «η χωροθέτηση ενός τέτοιου έργου είναι εντελώς ασύμβατη με την προστασία των πολύτιμων νησίδων και θα προκαλέσει ανεπανόρθωτη μη αναστρέψιμη βλάβη σε 10 τόπους του δικτύου Natura 2000 και σε έξι ΣΠΠΕ. Δεν υπάρχει κανένα νόημα, εφόσον η διοίκηση επιτρέψει ένα τέτοιο έργο στις τόσο ευαίσθητες νησίδες, να συνεχίζουμε να αναφερόμαστε σε αυτές ως περιοχές του δικτύου Natura 2000. Το επόμενο βήμα από την κατασκευή και λειτουργία του έργου θα είναι η απένταξη των περιοχών αυτών από το δίκτυο Natura 2000».

Σταχυολογώντας μερικά από τα σημαντικότερα σημεία κριτικής, η Ορνιθολογική αναφέρει ότι παρά τις σημαντικές επιπτώσεις του έργου στους πληθυσμούς και τις φωλιές πολλών ειδών εξαιτίας της έντονης ανθρώπινης παρουσίας, «η ΜΠΕ και η ΜΕΟΑ τις παραβλέπουν ή τις θεωρούν ασθενείς αποκλειστικά και μόνο επειδή παρακάμπτουν ή εφαρμόζουν αυθαίρετα ή/και επιλεκτικά την υφιστάμενη νομοθεσία και τις προδιαγραφές για έργα τέτοιας κλίμακας στον πυρήνα προστατευόμενων περιοχών». Και αυτό γιατί ανάμεσα στα άλλα, οι παραπάνω μελέτες θέτουν «χωρίς καμία τεκμηρίωση το όριο των μόλις 300 μέτρων ως απόσταση ασφαλείας των ανεμογεννητριών από τις αποικίες Μαυροπετρίτη (σ.σ.: είδος χαρακτηρισμού, που σημαίνει ότι η παρουσία του λαμβάνεται υπόψη για την ένταξη μίας περιοχής στο δίκτυο Natura), ενώ όλες οι βιβλιογραφικές αναφορές μιλούν για υπερδεκαπλάσια απόσταση». Ακόμη, με βάση την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, η Ορνιθολογική ανέφερε ότι «η ΜΠΕ/ΜΕΟΑ όφειλε να αποδείξει πέραν πάσης επιστημονικής αμφιβολίας ότι η οικολογική ακεραιότητα των ΖΕΠ, δηλαδή τα δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των οικοσυστημάτων ολόκληρης της έκτασης των περιοχών Natura 2000, που σχετίζονται με την υποστήριξη του αντικειμένου προστασίας, δεν θα αλλοιωθούν ανεπανόρθωτα από το προτεινόμενο έργο. Σε αυτήν και μόνο την περίπτωση δύναται με βάση τη νομοθεσία να χορηγηθεί αδειοδότηση για το έργο από τις εθνικές αρχές. Είναι προφανές ότι η ΜΠΕ αποδεικνύεται καταφανώς ανεπαρκής στο να τεκμηριώσει ότι το εν λόγω έργο δεν θα παραβλάψει την ακεραιότητα των τόπων και ως τέτοια η διοίκηση οφείλει να την απορρίψει».

Η ανάγκη για μετάβαση στην πράσινη ενέργεια πρέπει να λάβει υπόψη τις εκκλήσεις για προστασία της βιοποικιλότητας από άστοχες χωροθετήσεις, οι οποίες θα ακυρώσουν την βασική αποστολή των ΑΠΕ, που είναι η προστασία του περιβάλλοντος.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η απόφαση έναρξης της διαδικασίας αδειοδότησης του παραπάνω έργου ξεκίνησε πριν την εκπόνηση των Προεδρικών Διαταγμάτων –τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2021– που θα καθορίζουν τις ζώνες προστασίας, χρήσεις γης και επιτρεπόμενες δραστηριότητες εντός των περιοχών Natura της Ελλάδας και άρα των παραπάνω νησίδων, το νομοθετικό πλαίσιο των οποίων εκτιμάται από την επιστημονική κοινότητα ότι θα είναι αυστηρό λόγω της ιδιαίτερα υψηλής οικολογικής σημασίας τους.

Οι ΑΠΕ αποτελούν σήμερα το σημαντικότερο εργαλείο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την επίτευξη των ενωσιακών στόχων για αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας από εναλλακτικές πηγές στην Ελλάδα. Μέχρι το 2020, η Ελλάδα οφείλει να πετύχει ποσοστό 20% στην τελική κατανάλωση ενέργειας από ΑΠΕ, την ώρα που το 2016 βρισκόταν στο 15,2%, επίδοση που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος του 2020. Μάλιστα, στο προσχέδιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα που κατέθεσε η ελληνική κυβέρνηση τον Ιανουάριο του 2019, ο στόχος για το 2030 είναι 31% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας, με τη νέα κυβέρνηση να έχει ανακοινώσει αύξηση της φιλοδοξίας στο 35%. Από αυτά προκύπτει ότι πρέπει να «τρέξουμε» στην ανάπτυξη των ΑΠΕ. Ωστόσο, η αναγνωρισμένη ανάγκη για ταχεία μετάβαση στην πράσινη ενέργεια θα πρέπει, μέσα από διάλογο μεταξύ των φορέων, να λάβει υπόψη τις εκκλήσεις για προστασία της βιοποικιλότητας από άστοχες χωροθετήσεις, οι οποίες εν τέλει θα ακυρώσουν την βασική αποστολή των ΑΠΕ, που είναι η προστασία του περιβάλλοντος.